Sa¤l›kl› Hastane ‹çin Otomasyon Giray Karanl›k Ekonomist ve ‹letiflim Uzman›

Otomasyon, kurumlar›n verimlili¤ine yönelik en önemli araçlar›n bafl›nda geliyor. Bugün otomasyonun en hayatî özellik tafl›d›¤› sektörlerden biri de sa¤l›k sektörü.

Endüstri otomasyon / 28

a¤l›k hizmetinin kalitesini artt›rmak ve topluma yayg›nlaflt›rmak, modern toplumlar›n, ça¤dafl demokrasilerin ve sosyal devletin en önemli k›staslar›ndan birini oluflturuyor. Sosyal devletin topluma sa¤lamas› gereken evrensel olarak kabul görmüfl iki temel hizmet var ki, bunlardan biri e¤itim (e¤itimde f›rsat eflitli¤i), di¤eri de toplumun tüm bireylerinin genel sa¤l›k hizmetlerinden yararland›r›lmas› olarak ifade ediliyor. Türkiye’de 1 Ocak 2007’de yürürlü¤e girmek üzere kanunlaflt›r›lan 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu 1 Temmuz 2007’de yürürlü¤e konulmak üzere ertelendi. Kanunla ilgili olarak primler, emeklilik süreleri v.b. konularda pek çok elefltiri gündeme geldi, ama bu yasa genel sa¤l›k sigortas›n› kapsamas› aç›s›ndan önem tafl›yor. Türkiye’de geçmifl dönemde gerçeklefltirilen bir di¤er uygulama da, SSK hastanelerinin devlet hastanesine dönüfltürülerek bir çat› alt›nda toplanmas› oldu. Sonuç olarak sa¤l›k sektörüne bak›ld›¤›nda, toplumun en önemli gereksinim ve talebinin sa¤l›k hizmeti oldu¤u, devletin ve hükü-

S

metlerin sa¤l›k hizmetini yayg›nlaflt›rmak zorunlulu¤u bulundu¤u ve bunu gerçeklefltirmek için bir u¤rafl içinde olduklar› görülüyor. Ancak sorunun temelinde ekonomik bir gerçeklik yat›yor. Ekonominin temeli olan; k›t kaynaklar›n en verimli, en getirimli flekilde kullan›lmas› sorunu gündeme geliyor. Devlet kesiminden bak›ld›¤›nda, sa¤l›k sektöründe de bunun son derece önemli oldu¤u görülüyor. Ayn› durum, ekonomi biliminin gere¤i özel sektörde de geçerli. Kaynaklar›n verimli flekilde kullan›lmas›; fleffafl›k, harcamalardaki verimlilik, do¤ruluk, denetlenebilirlik gibi k›staslar›n yan› s›ra, bürokraside azalma, iflgücünü verimli kullanma, iflgücü/saat verimlili¤ini artt›rma, veri oluflturma ve verilere ulaflabilme, personel mutlulu¤u sa¤lama gibi kavramlara ve hepsinden önemlisi hasta mutlulu¤una, al›nan ve verilen sa¤l›k hizmetinin kalitesinin yükseltilmesine ulafl›lan bir iflletme yönetimi sistemine dayan›yor. ‹flte bunu sa¤layabilen fleffaf, h›zl›, sorunsuz iflleyen bir iflletme yap›s›n›n yolu ise otomasyondan geçiyor. Bunun getirdi¤i bir di¤er önemli sonuçsa, hem devlet hem de özel sektör için gelir-giderin denetlen-

Teori ve Uygulamalar

mesi, sarf malzemelerinin kontrolü gibi fleffafl›k gerektiren alanlar›n kontrolünün sa¤lanmas›. Her hastane bir iflletme olma özelli¤ini tafl›d›¤› için, bunlar en önemli ekonomik kriterleri oluflturuyor. Böylece hastane yat›r›mlar›n› do¤ru planlayabiliyor, kaynaklar›n› do¤ru yönetip, kullanabiliyor.

Kaynak Yetersizli¤ine ‹laç Ülkemizde bütçeden sa¤l›k için ayr›lan kaynaklar›n, geliflmifl ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça düflük oldu¤u görülüyor. Kamu sa¤l›k harcamalar›n›n GSMH içindeki pay› Türkiye’de % 3-4’lerde kal›rken geliflmifl ülkelerde bu oran % 8-9’lara ç›k›yor. Tabiî bu ülkelerin GSMH büyüklü¤ünün TürkiTablo 1. De¤iflik Üykelerde Sa¤l›k Harcamalar›n›n Gayr›sâfî Yurtiçi Has›laya Oran› (1992-2002) [SB Sa¤l›k Bakanl›¤› Genel Koordinatörlü¤ü (1998), “Türkiye Sa¤l› Harcamalar› ve Finansman› 1992-2996”, UNDP (2001), “Human Development Report 2001”, UNDP (2003), “Human Development Report 2003”]

Tablo 2. Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü Bütçesinin Harcamalar›n›n Birimlerine Da¤›l›m› (%) (1996-2004) [Sa¤l›kBakanl›¤› (2005), “TSH Çal›flma Y›ll›¤› 2004”]

ye’nin GSMH’s›ndan ne kadar fazla oldu¤u da dikkate al›nd›¤›nda, sa¤l›¤a ayr›lan kayna¤›n k›tl›¤› ortaya ç›k›yor. Di¤er önemli bir kriterse, sa¤l›k için ayr›lan kaynaklardan yap›lan yat›r›m harcamalar› oran›… Bu oran›n da % 2 -3’lerde oldu¤u görülüyor ki, bu da verimin ve iflletme kârl›l›¤›n›n ne kadar önemli oldu¤unu ortaya koyuyor.

Otomasyonun Kazan›mlar› Say›fltay Raporlar›yla Belgeleniyor Otomasyonun hastanelere sa¤lad›¤› kazan›mlar devletin raporlar›yla da belgelenerek ortaya konuluyor. Bu kaynak belgelerin önemlilerinden birini, T.C. Say›fltay Baflkanl›¤›’n›n Mart 2005’te yay›nlanan “Sa¤l›k Bakanl›¤›na Ba¤l› Hastanelerde ‹laç, T›bbî Sarf Malzemesi ve T›bbî Cihaz Yönetimi” hakk›nda Performans Denetimi Raporu oluflturuyor. Say›fltay ayn› zamanda raporun, Say›fltay Genel Kurulunun 10.3.2005 tarih ve 5117/1 say›l› karar› ile 832 say›l› Say›fltay Kanununun ek 10’uncu maddesine istinaden Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmas›n› uygun bulundu¤u belirtiliyor. Raporun hastane otomasyonu ile ilgili bölümünde 2000 y›l›nda etkin bir yaz›l›mla otomasyona geçen Bursa Devlet Hastanesi’nin 1999 y›l› sonunda 1,2 trilyon TL olan cirosunun 2001 y›l›nda 12,8 trilyon, 2002 y›l›nda ise 27,9 trilyon olarak gerçekleflti¤i; yine ayn› flekilde etkin bir yaz›l›mla 2002 y›l›nda otomasyona geçen Haydarpafla Numune Hastanesi’nin cirosunun otomasyonla 11,9 trilyon TL’den 2002 y›l› sonunda 27,2 trilyona yükseldi¤i ifade ediliyor. Raporun bu verileri, kaynaklar›n etkin ve do¤ru kullan›m›nda ve kaçaklar›n önlenmesinde ne derece önemli oldu¤unu ortaya koyuyor. Say›fltay raporun otomasyonla ilgili bölümü flöyle: Hastane Otomasyonu 2.36. Hastanelerdeki malzeme yönetim sürecinde, hata oran›n› azaltmak ve zamandan tasarruf etmek konusunda otomasyonun üstlendi¤i görevler büyük bir önem arz etmektedir. Bu nedenle baz› hastaneler stok yönetimindeki sorunlar› otomasyondan yararlanarak çözmeye çal›flmaktad›r. Uygun otomasyonun kuruldu¤u hastanelerde stok yönetiminde zaman ve kullan›lan malzemelerde önemli oranda tasarruf sa¤lanm›fl olmakla birlikte, otomasyona geçmeye çal›flan ço¤u hastanede uygun yaz›l›m›n veya donan›m›n kurulamad›¤› görülmüfltür. 2.37. Uygun yaz›l›m ve donan›m kurularak tam otomasyona geçmifl olan baz› devlet hastanelerinde (Bursa Devlet Hastanesi, Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi gibi), otomasyona geçildi¤i tarihten itibaren, ilaç ve t›bbî malzeme envanter kay›tlar› ve kullan›m›n›n kontrolü, hastanenin bütün teflhis ve tedavi hiz-

29 / Endüstri otomasyon

metlerinin ve alacaklar›n›n kay›t alt›na al›nmas› ve tahsilât›n›n h›zlanarak gelir kayb›n›n önlenmesi, buna karfl›l›k hastane masraflar›n›n azalmas› sayesinde hastane kârl›l›¤›nda büyük oranlarda art›fl sa¤lanm›fl, otomasyona yap›lan harcamalar k›sa bir süre içinde fazlas›yla geri dönmüfltür. Örne¤in 2000 y›l› bafl›nda otomasyona geçen Bursa Devlet Hastanesi’nde 1999 y›l› sonunda 1,2 trilyon olan toplam ciro rakam›, 2000 y›l› sonunda 6,5 trilyona ulaflm›flt›r. Keza toplam ciro rakam› 2001 y›l›nda 12,8 trilyon, 2002 y›l›nda ise 27,9 trilyon olarak gerçekleflmifltir. Benzer flekilde 2002 y›l›n›n bafl›nda toplam 225 milyar lira maliyetle otomasyon sistemini kuran Haydarpafla Numune Hastanesi’nde de, bir önceki y›l 11,9 trilyon olan toplam ciro, 2002 y›l› sonunda 27,2 trilyon olarak gerçekleflmifltir. Hastane yetkilileriyle yap›lan görüflmelerde cirodaki bu art›fllar›n büyük ölçüde otomasyondan kaynakland›¤› ifade edilmifltir. Raporun can al›c› tespitlerinden birini de, otomasyonun uygun bir yaz›l›mla yap›lmas› gerekti¤i konusu oluflturuyor. Bugün Hastane Otomasyon Yaz›l›m› ismiyle piyasada birçok ürün bulunuyor ki,

bunlar›n pek ço¤unun gerçek anlamda bir otomasyon sa¤lay›p sa¤lamad›¤›n›n iyi araflt›r›lmas› gerekiyor. Buna çarp›c› örnekler vermek mümkün: Baz› kamu sa¤l›k kurulufllar›n›n randevu sisteminde, geçmifl tarihe yönelik randevu al›nabiliyor! Ya da randevu ekran›nda doktor yerine hastane mutemedine ulaflabiliyorsunuz!

Veri ve Hastal›¤› Önleme Sa¤l›k hizmetinde en önemli hizmet alan›n›, hastal›¤› ortaya ç›kmadan engellemek oluflturuyor. Koruyucu hekimlik ve aile hekimli¤i uygulamalar› için hastanelerin veri bankalar› oluflturaca¤› ve takip edebilece¤i otomasyon sistemleri gerekiyor.

Sanayinin Göbe¤inde bir Örnek Hastane otomasyonunun bir hastaneye yapt›¤› iflletme katk›s›na, Gebze Fatih Devlet Hastanesi iyi bir örnek teflkil ediyor. Eski ismiyle Gebze SSK Hastanesi olan kurum, otomasyonla birlikte devlet hastanesine dönüflen ve bu dönüflümü sorunsuz olarak gerçeklefltiren örnek bir hastane olma özel-

Gebze Fatih Devlet Hastanesi

Endüstri otomasyon / 30

Teori ve Uygulamalar

li¤i tafl›yor. Bugün de günlük çal›flan nüfusu milyonu aflan, yüz binlerce çal›flan›n oldu¤u bir sanayi bölgesinde hizmet kalitesiyle dikkat çekiyor. Biz de bu süreci ve performans› Gebze Fatih Devlet Hastanesi Baflhekim Yard›mc›s› Dr. Erol Turan’a sorarak aktarmak istedik: v Gebze Fatih Devlet Hastanesi 2005 y›l›nda otomasyona geçti. Buradaki yaklafl›m›n›z› ve otomasyon karar› alman›zdaki nedenleri anlatabilir misiniz? 2005 y›l›nda SSK’dan Sa¤l›k Bakanl›¤›’na geçerken, Sa¤l›k Bakanl›¤›’na uyumumuz aç›s›ndan ayn› anda otomasyona geçmenin de faydal› olaca¤›n› düflündük ve çok isabetli bir karar alm›fl olduk. Bu kararla, Türkiye genelinde Sa¤l›k Bakanl›¤›’na geçen hastaneler içerisinde uyumun en kolay oldu¤u hastane bizimkisi oldu. Bu uyumun en büyük nedeni sisteme otomasyonla birlikte girmemiz oldu. Tabiî kulland›¤›m›z otomasyon program›n›n da bunda önemli pay› var. Otomasyona daha önce kullan›lan ve Sa¤l›k Bakanl›¤› hastanelerinde çal›flm›fl, o mevzuat› bilen bir otomasyon firmas› ve firman›n o mevzuat› içinde bar›nd›ran yaz›l›m›yla bafllamam›z da bizim için çok büyük bir avantaj oldu. Çok rahat bir flekilde, mevzuatlar› ile birlikte program›n içine girdik. v

Otomasyona geçifl süreci nas›l gerçekleflti? Etkisini ölçebildiniz mi? Otomasyona geçiflimizin k›stas›n› çok kolay yapabiliyoruz. 19 fiubat itibariyle SSK’dan Sa¤l›k Bakanl›¤›’na geçtik ve ayn› zamanda otomasyon firmas›yla da konuflmaya bafllad›k. 2 Temmuz’da e¤itimlerimizi vererek otomasyona geçtik, otomasyonla çal›flmaya bafllad›k. E¤itimlerin

Gebze Fatih Devlet Hastanesi Baflhekim Yard›mc›s› Dr. Erol Turan

verildi¤i ve sistemin kuruldu¤u bu 5 ay içinde otomasyon yokmufl gibi çal›flt›k. Bu nedenle, otomasyonlu ve otomasyonsuz çal›flma aç›s›ndan çok iyi bir k›yaslama yapabildik. Burada otomasyonun bize sa¤lad›klar›ndan söz edersek: Bir defa derlenip toparlan›yorsunuz. Her fleyinizle bir bütün içerisinde oldu¤unuzu fark ediyorsunuz. Yönetim olarak konuya çok iyi hâkim olabiliyorsunuz. Hem çal›flan kadronuza, hem hastalar›n›za… v Otomasyonun size somut getirileri ne oldu? Buras› kâr amaçl› olmasa da devletin emaneti bir iflletmedir. Ald›¤›m›z mal›n ve verdi¤imiz hizmetin hiçbir kaçak vermemesi gerekir. Bunu otomasyon olmasa da yapabiliyorduk. Ama otomasyon buna tam bir fleffafl›k getirdi. Otomasyondan önce kifliye ba¤l›, kifliye güven üzerine çal›fl›yorsunuz. Ama otomasyondan sonra otomasyonun güvenine geçiyorsunuz. Bir iflin düzgün yürüyüp yürümedi¤ini kifliye ba¤l› olmadan ölçebiliyorsunuz.

Sübjektif veriden objektifli¤e geçmifl oluyorsunuz. v

Kaynak kullan›m›nda önemli bir verim art›fl›ndan söz ediyorsunuz. Devlette müthifl bir kay›p ve israf vard›. Bunu gözlemlerimizde gördük. Ama otomasyona geçtikten sonra bir enjektörün dahî hesab›n› sorabiliyorsunuz. Giren mal›n ç›k›fla varana kadar takibini yapabiliyorsunuz; nerede, kime kullan›ld›, bunun maddî karfl›l›¤› belgelendi veya fatura edildi mi, bunlar› çok rahat görebiliyorsunuz. Bu da sizin bir iflletme olarak fleffaf olman›z›, bunun hesab›n› verebilmenizi sa¤l›yor; büyük bir rahatl›k ve verim do¤uruyor. v

Otomasyonun hasta ve personel mutlulu¤una etkisi ne oldu? Çal›flan, sonuçta devlet memuru zihniyetinden dolay› ilk baflta do¤al olarak bir savunma gösteriyor. Çünkü o insanlar kendilerine göre bir düzen kurmufllar, o düzen içerisinde çal›flmak istiyorlar. Kart›n üzerine iflaretleyip

31 / Endüstri otomasyon

Hastane otomasyonu program›ndan çeflitli ekran görüntüleri

ya da hastas›na bak›p, k⤛d› yazarak “git bunu hallet” demek istiyor. Onlar› dijital bir ortam içinde çal›flt›rmak istedi¤inizde, do¤al olarak bir reaksiyon gösteriyor. Evde yedi¤iniz yemekler d›fl›nda bir yemek oldu¤unda çocu¤unuz da “ben yemem,” demiyor mu? Hâlbuki önce bir tad›na bakmak lâz›m! v

Bir nevi statükocu bir yaklafl›mla karfl›laflabiliyorsunuz. Bu, yap›m›zdan kaynaklanan bir do¤al olay. Ama otomasyonun getirdi¤i faydalar, rahatl›k, zaman tasarrufu ve planlama yaflan›nca, bu önyarg›lar yerini üst düzeyde memnuniyete b›rak›yor. v

Peki, hastalar aç›s›ndan? Hastalar›m›z bafltan itibaren otomasyondan son derece memnunlar. Bafltan itibaren hiçbir flikâyet olmad›, üstelik çok memnun oluyorlar. Çünkü art›k kuyruklarda s›ra beklemiyorlar. Sistemde kay›tlar› var. Bu kay›tlar-

Endüstri otomasyon / 32

dan dolay›, evrakla ilgili veya bir yerde, bir s›rada ifllem yapt›rmakla ilgili süreçlerini tamamen ortadan kald›r›yorsunuz. Otomasyonla, son derece h›zl› bir flekilde bu süreçler yap›l›yor. Bu da hasta memnuniyetini son derece artt›r›yor. v Otomasyon yaz›l›m›n› seçmenin yan› s›ra, bu yaz›l›m›n süreç içindeki geliflmelere, de¤iflen mevzuatlara, hastanenin özel isteklerine uyarlanmas›, kullan›c› e¤itimlerinin verilmesi gibi devaml›l›k tafl›yan süreçleri var. Bu ne derece önemli? Siz bunu nas›l sa¤l›yor, bu konuda nas›l bir hizmet al›yorsunuz? Türkiye geliflmekte olan bir ülke oldu¤undan dolay› sa¤l›k sistemi de gelifliyor. Hele kurumlar›n birlefltirilmesi sürecinden sonra sistem sürekli, her gün de¤ifliyor. Her gün de¤iflen bu sistem içerisinde, her gün de¤iflen bir yap›lanmaya uymak zorundas›-

n›z. Onun için bize flu dönemde, özellikle sa¤l›k sistemi oturana kadar, her an telefonun di¤er ucunda, her an ihtiyaçlar›m›z› karfl›layacak bir otomasyon firmas› gerekiyor. Bu olmad›¤› takdirde ve siz bir mevzuat de¤iflikli¤ini o gün uygulamazsan›z, kilitlenip kal›rs›n›z. Y›¤›l›p kal›rs›n›z. Hastalar s›k›nt›ya girer, hekimler s›k›nt›ya girer. Bazen öyle durumlar oluyor ki, akflam meydana gelen bir durumdan dolay› yap›lmas› gereken de¤iflikli¤i sabaha kadar çal›flarak devreye sokmak gerekebiliyor. Ben otomasyonu canl› bir varl›¤› benzetiyorum. O yafl›yor. Yaflayan bir varl›k o. Her an onun eksiklerini, s›k›nt›lar›n› gidermek zorunday›z. Çünkü hastanecilik sisteminin her gün ihtiyaçlar› de¤iflebiliyor. Hastanecilik çok büyük, genifl bir sistem olma özelli¤i tafl›yor. ‹çerisinde muhasebesi, personel yönetimi, hasta kay›t kabulü, servis hasta takipleri, stok yönetimi gibi pek çok sistem, genel anlamda orta veya büyük bir iflletmede olandan kat kat fazla sistem çal›fl›yor. Bunun do¤ru ifllemesini sa¤layabilmek için de çok iyi bir otomasyon firmas› ile çal›flmak gerekiyor. v

O zaman çal›flaca¤›n›z otomasyon firmas› hastane için en önemli ve stratejik firmalardan biridir diyebilir miyiz? Kesinlikle öyle…

Teori ve Uygulamalar

v Gebze Fatih Devlet Hastanesi Bilmed’in Bilmedical Hastane Bilgi Yönetim Sistemi yaz›l›m›n› kullan›yor. Nas›l bir sonuç elde ettiniz? Bilmed’in yaz›l›m›ndan ve hizmetlerinden son derece memnunuz. Hastanenin bütün ihtiyaçlar›n› karfl›l›yor ve çok genifl kapsaml›. Hatta bizim hastanemiz bir hizmet hastanesi olmas›na ra¤men, Bilmed’in var olan kapasitesinin ancak yar›s›n› kullan›yoruz. Yeni ihtiyaçlar›m›z oldu¤unda bunu çok rahatl›kla karfl›layabilecek bir program olmas› da çok önemli. Zaman içinde hiçbir s›k›nt›ya girmememiz bunun bir göstergesi oldu, Bilmed’i seçmemizin isabetli bir karar oldu¤unu bize gösterdi. v

Sosyal Güvenlik Yasas› 1 Temmuz 2007 tarihinde yürürlü¤e girecek. Bu süreçte yeterli otomasyon yaz›l›m›na sahip olmayan veya hiç otomasyonu bulunmayan hastaneler için otomasyonun önemi nedir? Bu süreci nas›l etkiler? Yeni yasayla birlikte hastanelerde otomasyon kesinlikle olmak zorunda. Ama Türkiye’de önemli bir s›k›nt› var: Henüz bu konuda standartlar oluflmufl de¤il. Bu standartlar oturana kadar bütün hastaneler kendi çabalar›yla bir sistem oluflturmaya çal›fl›yorlar. Standartlar oluflana kadar hastaneler bunu yapmal› ve bir otomasyon program› almal›. Ama otomasyon program›n›n bir standard› olmal›. Bu standartlar içinde yaz›lm›fl programlar da Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan akredite edilmeli. “Bu program uygundur, bu hastanede çal›flabilir,” denilmeli. Kriterlerin oldu¤u bir yap› oluflturulmal›. v Önemli bir sanayi bölgesinde bulunuyorsunuz. Sistemde-

ki kullan›c› ekran› ve hasta say›lar›n›z hakk›nda bilgi verebilir misiniz? fiu anda 160 civar›nda ekran çal›fl›yor. Günlük poliklinik say›m›z 2500 - 3000 civar›nda. Yatan hasta say›m›z 200 civar›nda. Buran›n sanayi bölgesi olmas› nedeniyle günlük 700 - 800 civar›nda acil hasta kabul ediyoruz. Gebze bir ilçe olmas›na ra¤men, birçok ilin say›lar›n›n üzerinde bir hasta kabulü gerçeklefliyor. Zaten flu anda Gebze’de 500 binin üzerinde SSK’l› çal›flan bulunuyor. Gündüz çal›flan ve ikamet eden insan say›s› da 1 milyonun üzerinde. v

Polikliniklerinizde hiç kuyruk olmad›¤› görülüyor, randevu alan›n›z da öyle. Bunda otomasyonun katk›s› nedir? Bunda otomasyonun katk›s› büyük. Hastane iflletmesi otomasyonla yürüyor. Otomasyon sistemi bizim hastanemizin iflletme sistemi. Bu aflamaya y›llar›n emek ve birikimi sonucunda verilen kararlarla gelindi. Bu kadar h›zl› olmam›z›n nedeni de otomasyon sisteminin çok iyi olmas›. Bir ikinci neden de bizim hastanemizin çok iyi bir mimarî yap›s›n›n olmas›. Bundan dolay› hizmetimizi çok kolay verebiliyoruz. Bizim yönetim olarak fikrimiz, hastanenin mimarî yap›s›n›n mutlaka genifllemeye müsait olmas› gerekti¤idir. Çünkü zaman içinde kapasite artt›rman›z gerekebiliyor. & EO

Kaynaklar [1] Türkiye Sa¤l›k ‹statistikleri 2006, Editörler: Dr. Onur Hamzao¤lu, Dr. Umut Özcan, Yay›n: Türk Tabipleri Birli¤i. [2] Sa¤l›k Bakanl›¤›na Ba¤l› Hastanelerde ‹laç, T›bbî Sarf Malzemesi ve T›bbî Cihaz Yönetimi Performans Denetimi Raporu, Türkiye Cumhuriyeti Say›fltay Baflkanl›¤›, Mart 2005.

33 / Endüstri otomasyon