ESKİŞEHİR ALPU İLÇESİ 18 YAŞ ÜSTÜ KADINLARDA ÜRİNER İNKONTİNANS, RİSK FAKTÖRLERİ VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ: BİR TOPLUM TABANLI ÇALIŞMA Doç. Dr. Burhanettin I ıklı,1 Doç. Dr. Aydın Yenilmez,2 Prof. Dr. Cemalettin Kalyoncu1 1 2

Eski ehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı, Eski ehir Eski ehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi Üroloji Anabilim Dalı, Eski ehir

ÖZET

arasında inkontinans sıklığı %31,4 (n=321) idi ve en sık %49,5 (n=159) ile karışık tip inkontinans tespit edildi

Amaç: Bu çalışma Eskişehir iline bağlı Alpu ilçesinde, 18 yaş ve üzeri kadınlarda idrar kaçırma sıklığının, risk faktörlerinin belirlenmesi ve yaşam kalitesi üzerine etkilerinin incelenmesi amacıyla yapıldı.

Araştırmada inkontinans sıklığının 50 yaş üzerindekilerde, beden kitle indeksi 25 kg/m2’nin üzerinde olanlarda, doğum sayısı 4 ve üzeri olanlarda, vajinal doğum yapanlarda, menopoza girenlerde ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu geçirme öyküsü olanlarda daha yüksek olduğu gözlendi. Yaşam kalitesinin en fazla total tip inkontinans olanlarda olumsuz olarak etkilendiği gözlendi.

Materyal ve Metod: Toplam 1023 kadına sosyo-demografik özelliklerini sorgulayan 12 soruluk bir anketin yanı sıra yaşam kalite ölçeklerinden “Incontinence Quality of Life” (I-QOL) ve “Urogenital Distress Inventory” (UDI-6) ölçekleri uygulandı.

Sonuç: Alpu ilçesinde yaşayan kadınlara üriner inkontinans, risk faktörleri, korunma ve tedavisi konularında eğitim verilmesi gerektiği sonucuna varıldı.

Bulgular: Çalışma grubumuzdaki kadınların %56,2’si 18-39 yaş arasında, %55,4’ü kilolu ya da şişman, %64,5’i vajinal doğum yapmış, %28,7’si menopozda idi. Kadınların %35,5’inde sık idrar yolu enfeksiyonu geçirme öyküsü olduğu saptandı. Çalışma grubundaki kadınlar

Anahtar Kelimeler: Kadın, üriner inkontinans, toplum tabanlı çalışma Nobel Med 2011; 7(2): 34-39

NOBEL MEDICUS 20  |  CİLT: 7, SAYI: 2

34

PREVALANCE, RISK FACTORS AND EFFECTS ON LIFE QUALITY OF URINARY INCONTINENCE AMONG 18 YEARS OR OLDER WOMEN LIVING IN ALPU DISTRICT OF ESKISEHİR: A POPULATION BASED STUDY

55.4% were overweight or obese, 64.5% had vaginal delivery, and 28.7% were in the menopausal period. Thirty five percent had repeated urinary tract infection. The prevalence of urinary incontinence was 31.4% (n=321) and the mix type (49.5%) (n=159) was the most prevalent type. Prevalence of urinary incontinence was higher among 50 years or older, having body mass index over 25 kg/m2, having four or more delivery, having vaginal delivery, being in the menopausal period and having repeated urinary tract infection. Life quality was mostly affected among women who had total type of urinary incontinence.

ABSTRACT Objective: The study was conducted on 18 years or older women living in Alpu district of Eskişehir with the aim of determining the prevalence, risk factors and effects on life quality of urinary incontinence. Material and Method: An inquiry containing 12 questions about socio-demographic properties and Incontinence Life Quality Scale (I-QOL) and Urogenital Distress Inventory (UDI-6) was applied to 1023 women by using face to face method.

Conclusion: It is concluded that women living in the Alpu district must be orientated in means of urinary incontinence, risk factors, prevention and treatment. Key Words:

Women, urinary incontinence, population

Results: Of the women, 56.2% were between 18-39 years,

based study Nobel Med 2011; 7(2): 34-39

GİRİŞ

bilinmesi üriner inkontinansa yönelik sağlık politikalarının geliştirilmesi ve kadının yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkıda bulunacaktır.5 Biz de bu amaçla, Eskişehir iline bağlı Alpu ilçesinde, 18 yaş ve üzeri kadınlarda; üriner inkontinansın prevalansı, risk faktörleri ve yaşam kalitesi üzerine etkilerini belirlemek üzere bu çalışmayı planladık.

Üriner inkontinans (Üİ) kadınlar arasında yaygın olarak görülen ve yaşam kalitesinin kötüleşmesine neden olan medikal, sosyal ve hijyenik bir problemdir. Üriner inkontinansın tanımlanmasında halen çelişkiler olsa da günümüzde Uluslararası Kontinans Derneği (ICS) tarafından bu durum sosyal ve hijyenik sorunlara yol açan ve objektif olarak gösterilebilen istemsiz idrar kaçırma olarak tanımlanmaktadır.1

MATERYAL ve METOD Bu araştırma Eskişehir il merkezine 35 km uzaklıkta bulunan Alpu ilçesinde 18 yaş üstü kadınlar ile MartHaziran 2009 tarihleri arasında yapıldı.

Klinik patoloji sadece alt üriner sistemin izole bir bozukluğu değil pek çok nedenle ortaya çıkabilen karmaşık ve multifaktöriyel bir problemdir.2,3 Üriner inkontinans için risk faktörleri arasında ileri yaş, kadınlarda üretra boynunun kısalığı, hormonal durum (hipoöstrojenemi), doğum travması (sinir, kas, konnektif doku yaralanması), doğum sonrasında aktif ve ağır çalışma temposuna erken dönülmesi, genetik farklılıklar, diüretik kullanımı, tekrarlayan dirençli üriner enfeksiyonlar, şişmanlık, kronik kabızlık, öksürme, antiöstrojenik etki ve kollajen sentezinin azalmasına neden olduğundan dolayı ağır sigara içiciliği, jinekolojik operasyon, hareketsiz yaşam tarzı, diabet, periferik vasküler yetersizlik, akciğer hastalıkları, nörolojik hastalıklar ve konjestif kalp yetersizliği gibi sistemik hastalıklar sayılabilir.2,4,5

Alpu ilçesindeki tüm haneler belli bir sistematik yol izlenerek tek tek ziyaret edildi. Evlerinde bulunmayanlar bir kez daha ziyaret edildi, ancak ikinci kez de evde bulunmayanlar ya da ankete katılmayı red edenler çalışma kapsamına alınamadı. Hanelerde ikamet etmekte olan 18 yaş üzeri kadınlara literatürden faydalanılarak hazırlanan bir anket yüz yüze görüşme tekniği ile 6. sınıf Kırsal hekimlik stajı yapan intern doktorlar tarafından uygulandı. Anket formu sosyodemografik özellilkler ve üriner inkontinansa yönelik 12 soru, 6 sorudan oluşan UDI-6 formu ve 22 sorudan oluşan inkontinans yaşam kalitesi ölçeklerinden oluşmaktaydı. Anket oluşturulduktan sonra intern doktorlara anket ve uygulanması konusunda eğitim verildi.

Dünyada 200 milyondan fazla insan üriner inkontinans sorunu yaşamakta olup, bu sorun kadınlarda daha fazla görülmekte ve prevalansı %1060 arasında bildirilmektedir.5,6

2000 yılında yapılan son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Alpu ilçesi 18 yaş ve üzeri kadın nüfusu 1877’dir.7 Yaklaşık %30 sıklıkla görülen, %3 hata ve 0,05 güvenle hesaplanan örnek hacmi 900 olarak bulundu. Çalışma toplam 1023 kadın ile yapıldı. ESKİŞEHİR ALPU

Yüksek başarı oranı ile tedavi edilebilen üriner inkontinansın prevalansının ve risk faktörlerinin

NOBEL MEDICUS 20  |  CİLT: 7, SAYI: 2

35

İLÇESİ 18 YAŞ ÜSTÜ KADINLARDA ÜRİNER İNKONTİNANS, RİSK FAKTÖRLERİ VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ: BİR TOPLUM TABANLI ÇALIŞMA

olarak kabul edildi. Bunların dışında stres ve sıkışma semptomları bulunmaksızın belli bir neden olmadan veya her zaman idrar kaçırma problemi olanlar da “total Üİ” grubunu oluşturdu.8-10

Tablo 1: Çalışma grubundakilerin bazı demografik özelliklerine göre dağılımı n

%

18-29

348

34,0

30-39

227

22,2

40-49

175

17,1

50-59

121

11,8

60+

152

14,9

Zayıf

84

8,2

Normal

372

36,4

Kilolu

342

33,4

Şişman

225

22,0

Doğum yapmamış

178

17,4

Vaginal

660

64,5

C/S

185

18,1

Girmemiş

729

71,3

Girmiş

294

28,7

Yok

702

68,6

Var

321

31,4

Toplam

1023

100,0

Yaş

Inkontinansın derecesini değerlendirmeye yarayan ve altı sorudan oluşan UDI-6; dört katogorilik likert tipi skalada ve üç alt başlıkta değerlendirilmektedir. Bunlar sırasıyla irritatif semptomlar (birinci ve ikinci sorular; sıkışma, sıklık ve ağrı), stres semptomları (üçüncü ve dördüncü sorular) ve obstruktif/rahatsızlık verici ve işeme zorluğu semptomlarıdır (beşinci ve altıncı sorular).11,12 Shumaker ve ark. tarafından 19 soru olarak geliştirilen, daha sonra 6 soruya indirilen, Uebersax ve ark.13 tarafından uzun formlar gibi etkili olduğu ortaya konan formun Türkçe uyarlanışının geçerlilik çalışması Cam ve ark.12 tarafından yapılmıştır.

BKİ

Doğum şekli

İnkontinans yaşam kalitesi ölçeği (I-QOL) Wagner ve arkadaşları tarafından geliştirilen, uluslararası inkontinans konsültasyonu tarafından derece A düzeyinde önerilen, çeşitli dillere çevrilmiş ve Türkçe uyarlanmışı da olan 22 soru ve üç alt alan ölçeğinden oluşmakta (davranışların sınırlanması, psikososyal etkilenme, sosyal izolasyon) ve beş kategorilik Likert tipi skalada değerlendirilmektedir (1= çok fazla, 5=hiç). I-QOL formunda alınan puanlar 110’dan aşağı düştükçe yaşam kalitesi kötüleşmektedir.14-16

Menopoz durumu

İdrar kaçırma

BKİ: Beden kitle indeksi

İdrar yolu enfeksiyonu geçirme öyküsü beyan edenler eğer hekim tanısı var ise değerlendirilmeye alındı. Beden Kitle İndeksi (BKİ) hesaplaması için kadınların boyları ayakkabısız olarak düz bir duvar önüne işaretlenerek mezura yardımıyla, ağırlıkları ise portatif ev baskülü aracılığıyla normal ev kıyafetleriyle ölçüldü. Kilogram cinsinden ağırlığın metre cinsinden boyun karesine bölünmesiyle BKİ’ler hesaplandı. BKİ 18,5’e kadar olanlar zayıf, 18,5-24,9 arasında olanlar normal, 25-29,9 arasında olanlar kilolu, 30 ve üzeri olanlar şişman olarak kabul edildi.17 Hem sezaryen hem vajinal doğumu olanlar, vaginal doğum kategorisinde değerlendirildi. Bu çalışmada metodlar, ve tanımlar Uluslararası İnkontinans Derneği (ICS) tarafından belirlenen standartlara uygun olarak kullanıldı.1

Tablo 2: İdrar kaçırması olan kadınların kaçırma tipine göre dağılımı İdrar kaçırma tipi

n

%*

%**

Kaçırmıyor

702

68,6

Karışık

159

15,5

49,5

Stres

92

9,0

28,7

Total

50

4,9

15,6

Sıkışma

20

2,0

6,2

Toplam

1023

100,0

100,0

*:Çalışma grubundaki tüm kadınlar arasında **:İdrar kaçırması olan kadınlar arasında

Karın içi basınç artışına neden olabilen ve günlük yaşamda sıklıkla karşılaşılan gülme, öksürme, hapşırma, ıkınma, esneme gibi tüm olaylar ifade edilerek, bunların hastanın idrar kaçırmasına neden olup olmadıkları sorgulandı. Olumlu yanıt verenler, “stres tipi Üİ” olarak kabul edildi. Sıkışma tipi Üİ için ise, tuvalet ihtiyacı hissettikten sonra tuvalete yetişene kadar çamaşırını ıslatıp, ıslatmadığı soruldu. Bu şekilde idrar kaçırması olanlar, “sıkışma tipi Üİ” olarak değerlendirildi. Hem stres tip hem de sıkışma tipi idrar kaçırma problemi olanlar ise, “karışık tip Üİ”

Elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS 10,0 istatistik programı yardımı ile analiz edildi. İstatistiksel analiz yöntemlerinden Ki-kare testi ve tek yönlü varyans analizi kullanıldı. p