53

Araştırma

DEGETAM’a Yönlendirilen Hastalardaki MEFV Geni Mutasyonlarının Dağılımı THE DISTRIBUTION OF MEFV GENE MUTATIONS IN THE REFERRALS TO DEGETAM

Ayfer ÜLGENALP Dokuz Eylül Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Genetik Bilim Dalı Dokuz Eylül Üniversitesi, Genetik Tanı Merkezi (DEGETAM)

Ayfer ÜLGENALP Dokuz Eylül Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD Genetik BD Genetik Tanı Merkezi (DEGETAM) Tel: Tel: (232) 412 236 66 e-posta: posta: [email protected]

© 2009 DEÜ TIP FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ

ÖZET Amaç: Ailesel Akdeniz ateşi (FMF), Akdeniz civarındaki ülkelerde görülen otozomal resesif geçişli kalıtsal bir hastalıktır. FMF bulunan hastalar tekrarlayan ateşle birlikte karın ve eklem ağrıları, artrit gibi klinik bulgular göstermektedir. MEFV genindeki missense mutasyonların hastalıktan sorumlu olduğu gösterilmiştir. Çalışmamızda, 1679 Türk hasta ve taşıyıcıdaki 12 yaygın MEFV geni mutasyonunun dağılımını ve sıklığını göstermeyi hedefledik. Gereç ve yöntem: Strip assay metodu kullanılarak MEFV gene mutasyonları araştırıldı: E148Q (ekon 2), P369S (ekon 3), F479L (ekon 5), and M680I (G/C), M680I (G/A), I692del, M694V, M694I, K695R, V726A, A744S, R761H (ekzon 10). Bulgular: Sekizyüzkırkdokuz hastada (%50,56) MEFV geni mutasyonu saptanır-ken, 830 (% 49,44) hastada mutasyon saptanmadı. Mutasyonlu 849 olgunun, 133 (7,92%) tanesi mutasyonlar açısından homozigot, 231 (%13,76) tanesi compound heterozigot ve 479 (%28,52) olgu heterozigot olarak bulundu. Altı hastada kompleks genotip gözlendi (%0,36). En sık rastlanan mutasyonlar M694V ve sırası ile E148Q, M680I (G/C), V726A olarak bulundu. Ayrıca bu mutasyonlar dışında nadir olarak görülen mutasyonlar da saptandı. Sonuç: Çalışmamızın sonucunda, MEFV geni için yaygın görülen mutasyonların dağılımını, Türk FMF’li hasta grupları arasında yapılan diğer çalışmalar ile benzer, ancak mutasyon oranlarını düşük bulduk. Anahtar sözcükler: FMF, MEFV geni, mutasyonlar SUMMARY Objective: Familial Mediterranean Fever (FMF) is an autosomal recessive genetic disease that primarily affects populations surrounding the Mediterranean basin. FMF patients suffer from recurrent episodes of fever accompanied by abdominal pain, pleuritis, and arthritis. Missense mutations in the gene for FMF (MEFV) have been shown to be responsible for the disease. The aim of this study was to identify the fre-

CĐLT 23, SAYI 2, (MAYIS) 2009, S: 53 - 58

54

DEGETAM’a refere edilen hastalardaki MEFV geni mutasyonlarının dağılımı

quency and distribution of 12 common MEFV mutations in 1679 Turkish patients and carriers.. Material and method: Using a strip assay method the following MEFV mutations were investigated: E148Q in exon 2, P369S in exon 3, F479L in exon 5, and M680I (G/C), M680I (G/A), I692del, M694V, M694I, K695R, V726A, A744S, R761H in exon 10. Results: Mutations in the MEFV gene were identified in 849 (%50.56) patients and mutation detection was negative in 830 (%49.44) patients. Of those 849 cases with mutations, 133 (%7.92) were homozygous, 231 (%3.76) were compound heterozygous and 479 (%28.52) heterozygous. Complex alleles were obseved in six patients (%0.36). The most frequent mutation was M694V, followed by E148Q, M680I(G/C), V726A. Rare mutations were also detected in the patients. Conclusion: Our study with Turkish FMF patients in comparison to others has shown similar distribution of mutations within MEFV gene but their mutation ratios were lower than in other studies. Key words: FMF, MEFV gene, mutations

Ailesel Akdeniz ateşi (Familial Mediterranean fever-

Çalışmamızda, FMF ön tanısı ile refere edilen 1679

FMF) özellikle Türk, Musevi, Arap, Ermeni ve Đtalyanlar

örnek MEFV geni için belirlenen 12 yaygın mutasyon yö-

gibi Akdeniz orijinli populasyonlarda sık görülen otozomal

nünden incelenmiş ve Dokuz Eylül Üniversitesi Genetik

resesif geçişli kalıtsal bir hastalıktır. FMF’in karakteristik

Tanı Merkezi (DEGETAM)’ne ait veriler olarak sunulmuş-

bulguları tekrarlayan kısa süreli ateş ile birlikte karın, gö-

tur.

ğüs ve eklem ağrıları, eritem benzeri deri lezyonlarıdır. Bazı olgularda gelişen amiloidoz hastalığın en önemli ve

GEREÇ VE YÖNTEM

hayatı tehdit eden komplikasyonudur (1). FMF’ye neden

FMF hastaları için rutin moleküler tanı 2005 yılından

olan gen (Familial mediterranean fever gene; MEFV) 1997

itibaren Dokuz Eylül Üniversitesi Genetik Tanı Merkezi

yılında klonlanmıştır (2). MEFV geni 781 amino asid içe-

(DEGETAM)’nde yapılmaktadır. Farklı sağlık kuruluşla-

ren Pirin (Pyrin/Marenostrin) adlı bir proteini kodlar ve 16.

rınca merkezimize yönlendirilen ve klinik olarak FMF ta-

kromozomun kısa kolunda (16p13,3) lokalize olmuştur.

nısı alan ya da FMF taşıyıcısı olduğu düşünülen 1679

Granulositlerde eksprese olan bu proteinin, inflamatuar

olgu bu çalışmaya dahil edilmiştir. Genomik DNA standart

cevapta negatif regulatör rol oynadığı belirtilmektedir

metodlar kullanılarak periferik kan lökositlerinden elde

(3,4). On ekzondan oluşan MEFV geninde FMF ile ilgisi

edilmiş, DNA’ların konsantrasyonu spektrofotometrik ola-

olduğu düşünülen yaklaşık 166 mutasyon tanımlanmıştır,

rak ölçülmüştür (NanoDrop 100). Elde edilen DNA örnek-

bütün bu mutasyonlar ve polimorfizmlerin bulunduğu en

leri, MEFV geni için yaygın olduğu düşünülerek seçilmiş

son listeye INFEVERS veri tabanından ulaşılabilinir (5,6).

ve 12 mutasyonu kapsayan (E148Q, P369S, F479L,

Hastaların yaklaşık %74’ünde rastlanan mutasyonlar sıra-

M680I (G/C), M680I (G/A), I692del, M694V, M694I,

sıyla; M694V, V726A, M680I, M694I

(ekzon 10) ve

K695R, V726A, A744S, R761H), ters hibridizasyon yön-

E148Q (ekzon 2) olarak bildirilmiştir (6,7). FMF’in ülke-

temini temel alan strip assay kiti (FMF Strip Assay,

mizde görülme sıklığı 1/1000 (8), taşıyıcılık oranı ise deği-

ViennaLab Labordiagnostika GmbH) kullanılarak incelen-

şik araştırmalarda %15-34 arasında rapor edilmiştir. Bir

miştir (14-15).

başka deyişle her 5 kişiden birisi taşıyıcı konumundadır

BULGULAR

(8-13). Ülkemizde bildirilen yüksek taşıyıcılık oranı nedeni ile MEFV geni mutasyonlarının belirlenmesi hastalarda olduğu kadar hastalığı taşıyan diğer aile fertlerinin de saptanarak tedavilerinin başlatılmasında ve genetik danışma verilmesinde önemlidir.

FMF ön tanısı ile yönlendirilen 1679 olgunun 849 (%50,56)’unda mutasyon belirlenmiştir. Bunlardan 370 (%22) tanesinin her iki allelinde mutasyon tanımlanmış olup, 133 (%7,89) olgu homozigot, 231 (%13,70) olgu

DEGETAM’a refere edilen hastalardaki MEFV geni mutasyonlarının dağılım

farklı kombinasyonlarda mutasyon içeren birleşik heterozigot, 6 (%0,36) olgu ise allellerinde ikiden fazla mutasyon içeren kompleks heterozigot olarak bulunmuştur. Dörtyüz yetmişdokuz hastanın (%28,52), tek allelinde mutasyon saptanmıştır. Sekizyüz otuz hastada (%49,44) ise mutasyon saptanmamıştır (Tablo I). En yaygın mutasyonlar sırasıyla M694V (%16,86), E148Q (%5,96), [M680I (G/C) (%5,30)], V726A (%3,57) olup, P369S, R761H, M694I, F479L, K695R, A744S ve M680I (G/A) mutasyonları daha nadir olarak bulunmuştur (Tablo II). Toplam 1679 örnekte 11 farklı mutasyon saptanmış ve hastalarda I692del mutasyonuna hiç rastlanmamıştır.

Kompleks mutasyonlar

Tablo I. FMF’li hastaların genotipleri Mutasyon Heterozigot

Homozigot

Genotip Genotip M694V E148Q M680I(G/C) V726A F479L P369S A744S K695R R761H M680I(G/A) M694I Toplam M694V E148Q M680I(G/C) V726A F479L R761H M694I Toplam

Hastalar 217 100 53 41 10 17 11 16 8 1 5 479 95 9 19 4 1 1 4 133

Compound heterozigot E148Q/M694V E148Q/M694I M680I(G/C)/M694V M680I(G/A)/M694V M680I(G/C)/M694I M694V/V726A M694I/V726A E148Q/V726A M680I(G/C)/V726A M680I(G/A)/V726A M680I(G/C)/R761H

35 2 57 1 1 36 1 6 17 1 6

P369S/M694V K695R/M694V R761H/M694V R761H/M694I F479L/V726A M680I(G/C)/E148Q E148Q/P369S M694V/M694I F479L/M694V R761H/V726A M680I(G/C)/P369S E148Q/R761H K695R/V726A E148Q/A744S E148Q/F479L P369S/K695R Toplam E148Q/E148Q/M694V E148Q/M694V/V726A E148Q/P369S/V726A E148Q/P369S/M694V E148Q/E148Q/P369S Toplam

Mutasyon tanımlanan hastalar Mutasyon tanımlanamayan hastalar

55

2 2 15 1 6 5 20 5 3 1 1 3 1 1 1 1 231 1 1 1 1 2 6 849 830

Tablo II. MEFV geni mutasyonları için taranan 1679 örnekte mutasyonların dağılımı Mutasyon M694V E148Q M680I (G/C) V726A P369S R761H M694I F479L K695R A744S M680I (G/A) I692del Toplam

Allel sayısı (n) 566 200 178 120 45 36 23 22 20 12 3 0 1207

Bilinmeyen

2151

n= 3358

Frekans (%) 16,86 5,96 5,30 3,57 1,34 1,07 0,68 0,66 0,60 0,36 0,08 35,94 64,00

56

DEGETAM’a refere edilen hastalardaki MEFV geni mutasyonlarının dağılımı

rastladığımız nadir mutasyonlardır. R761H homozigot

TARTIŞMA Türk populasyonu; Yahudi, Arap ve Ermeniler ile birlikte FMF gelişimi açısından genetik olarak etnik bir topluluktur. Türk’ler arasındaki taşıyıcılık oranı %20’dir (11). Şimdiye kadar yapılan çeşitli çalışmalarda Türk FMF hastalarında en yaygın mutasyonlar, M694V, M680I, V726A ve M694I olarak bildirilmiştir (9,11,16,17). Türk hastalarla yapılan diğer çalışmalarda, M694V tüm gruplar içinde en sık rastlanan mutasyon olup allel sıklığı genelikle %41 ile %51,66 arasında değişmektedir (18). M694V için en düşük oran %18,3 olarak Diyarbakır’dan bildirilmiştir (19). Bizim hasta grubumuzda ise M694V %16,86 olarak bulunmuştur. Bütün çalışmalara bakıldığında olgularımızda, M694V mutasyonunun diğer çalışmalara göre allel sıklığı düşük saptanmıştır. Olgularımızdan 95 tanesinde (%6) homozigot M694V mutasyonu görülmüştür.

FMF-TR

çalışma

grubu,

M694V

için

homozigot olan bireylerde, hastalığın daha erken yaşta ortaya çıktığını ve artrit ve artraljinin daha yüksek oranda görüldüğünü bildirilmektedir (16). Birleşik heterozigot 231 ve kompleks genotipe sahip 6 hastamızda da M694V mutasyonuna en sık (%33,5) rastlanmıştır. Yine 217

olarak şu ana kadar Türk hastalar arasında bildirilmemiş olup, hastalarımız arasındaki bir olguda R761H homzigotluğu saptanmıştır (21). Çalışılan örneklerde 1692 del. mutasyonuna hiç rastlanmamıştır. Litearatürde diğer Türk gruplarından bir tanesinde, 1692 del. mutasyonu %1 olarak bildirilmiştir (19). M694I, F479L, K695R, A744S, M680I (G/A) bazı populasyonların aksine çalışmamızda nadir olarak bulunmuştur (20). Hasta grubumuz daha önce Türkiye’den bildirilenler arasında örnek sayısı açısıdan en fazla olandır ve Ege bölgesinden bildirilen diğer büyük hasta grubunun sonuçları ile mutasyon dağılımı açısından benzerlik göstermektedir (22). FMF çocukluk yaş grubunda cinsiyet ayrımı gözetmezken, erişkin yaş grubunda erkeklerde 1-2 kat daha sık görülmektedir. Bu durum kadın seks hormonlarının atakları önleyici nitelikte olması ile açıklanabilir. Ancak, çalışmamızdaki mutasyonlu olguların %56’sının (475/849) kadın, %44’ünün (374/849) erkek olması daha önce Karadeniz bölgesinden fenotip üzerine cinsiyetin etkisi şeklinde vurgulanarak %63 olarak bildirilen mutasyonlu kadın olgu oranı ile benzerlik göstermektedir (23).

heterozigot olguda M694V mutasyonu %48 sıklıkta bu-

Sonuçta, Türkiye’deki diğer çalışmalarla benzer mu-

lunmuştur. Đkinci en yaygın mutasyon daha çok bir

tasyon dağılımı göstermemize rağmen, düşük mutasyon

polimorfizm gibi de düşünülen ve mild fenotiplerle birlikte

oranları bulduk. Mutasyonlu hastalarımızın oranı %50,56

bulunan E148Q (%5,96) olarak saptanmıştır. Đlginç olarak

olup olgularımızın yarısında mutasyon gösteremedik. Lite-

kompleks genotipe sahip 3 hastada homozigot, 3 hastada

ratürde tanımlanamamış mutasyon oranları Arap toplu-

ise heterozigot olmak üzere tümünde E148Q mutasyonu

munda %38, Ermenilerde %16, Yahudilerde %20, Türk-

görülmüştür. Heterozigot durumdaki hastalarda, bu allelin

lerde %21, Yunanlılarda %43, Đtalyanlarda %32, Fran-

ikinci sıklıkla görülmesi daha önce genel populasyondaki

sızlarda %80, Đspanyollarda %50 olarak bildirilmektedir

(20) ve Türk populasyonu’ndaki (11) sağlıklı kişilerde en

(22). Merkezimize gönderilen grupların oldukça heterojen

sık rastlanan allel olarak bildirilmesi ile parelellik göster-

olması, kullandığımız metodun belirli mutasyonlar ile sı-

mektedir. Olgularımız arasında M680I G/C mutasyonu

nırlı kalması ve bu nedenle daha nadir görülebilecek veya

(%5,30) ve V726A (%3,57) mutasyonuna üçüncü ve dör-

bilinmeyen mutasyonların atlanması, genetik heterojenite

düncü sıklıkla rastladık. V726A mutasyonu, Türk hasta-

ve patofizyolojisi henüz tam olarak açıklanamamış olan

larla yapılan çalışmalarda M694V ve M680IG,7den sonra

FMF üzerinde başka genlerin de rolü olması düşük mu-

en

(16,21).

tasyon oranlarımız üzerinde etkili olabilir. Ayrıca genellikle

Homozigot mutasyonlar arasında, V726A mutasyonu 4

doğu Akdeniz ve Ortadoğu ülkelerinde yaygın görülen bu

olgumuzda (%3) bulunmuştur. M680I G/C mutasyonuna

hastalığın orta ve batı Akdeniz ülkelerinde çok daha az

ise homozigot mutasyonlar arasında, %14 gibi yüksek bir

sıklıkla görülmesi, komşumuz Yunanistan’daki taşıyıcılık

oranda rastlanmıştır. En yüksek homozigotluk oranını

oranınının da çok düşük bildirilmesi bize sonuçlarımızın

M694V mutasyonu (%71) göstermiştir. Çalışmamızda,

bölgesel bir özellik oluşturabileceğini de düşündürmekte-

P369S (%1,34) ve R761H (%1,07) mutasyonları en sık

dir (24).

yaygın

mutasyon

olarak

bildirilmiştir

DEGETAM’a refere edilen hastalardaki MEFV geni mutasyonlarının dağılım

KAYNAKLAR 1.

Livhen A, Langevitz P, Zemer D et al. Criteria for the diagnosis of familial Mediterranean fever. Arthritis Rheum 1997; 40: 1879-1885.

2.

International FMF Consortium: Ancient missense mutations in a new member of the RoRetgene family are likely to cause familial Mediterranean fever. Cell 1997; 90: 797-807.

3.

Shoham NG, Centola M, Mansfield E, et al. Pyrin binds the PSTPIP1/CD2BP1 protein, defining familial Mediterranean fever and PAPA syndrome as disorders in the same pathway. Proc Nat Acad Sci 2003; 100: 1350113506.

4.

Yu JW, Fernandes-Alnemri T, Datta P et al. Pyrin activates the ASC pyroptosome in response to engagement by autoinflammatory PSTPIP1 mutants. Molec Cell 2007; 28: 214-227.

5.

INFEVERS The registry of Familial Mediterranean fever (FMF) and heraditary Autoinflammatory Disorders Mutations. http://fmf.igh.cnrs.fr/infevers/.Accesed 11 Mar 2008.

6.

Jarjour RA. Familial Mediterranean fever in Syrian patients: MEFV gene mutations and genotype-phenotype correlation. Mol Biol Rep 2009; Published online:: March.

7.

Touitou I. Standardized testing for mutations in familial Mediterranean fever. Clin Chem 2003; 49: 1781-1782.

8.

Ozen S. Vasculopathy, BehcËet's syndrome, and familial Mediterranean fever. Curr Opin Rheumatol 1999; 11: 393-398.

9.

Akar N, Misiroğlu M, Yalcinkaya F et al. MEFV mutations in Turkish patients suffering from familial Mediterranean fever. Hum Mut 2000; 15:118-119.

10. Yalcinkaya F, Tekin M, Çakar N, Akar E, Akar N, Tümer N. Familial Mediterranean fever and systemic amyloidosis in untreated Turkish patients. Q J Med 2000; 93:681. 11. Yilmaz, E, Ozen, S, Balci, B, et al. Mutation frequency of familial Mediterranean fever and evidence for a high carrier rate in the Turkish population. Europ J Hum Genet 2001; 9: 553-555. 12. Güran Ş, Gök F, Erdem H, Erdil A, Yakıcıer C, Dursun A, Orkunoğlu FE, Đmirzalıoğlu N. Ailesel Akdeniz Ateşi“Familial Mediterranean Fever-FMF” düşünülen olgularda MEFV gen mutasyonları. Moleküler Tanı Dergisi

57

2003;1:42-44. 13. Olgun A, Akman S, Kurt I, Tuzun A, Kutluay T. MEFV mutations in familial Mediterranean fever: association of M694V homozygosity with arthritis. Rheumatol Int 2005;25:255-259. 14. Oberkanins C, Weinhausel A, Kriegshauser G, Moritz A, Kury F, Haas OA. Genetic testing for familial Mediterranean fever in Austria by means of reversehybridization test strips. Clin Chem 2003;49:1948-1950. 15. Tchernitchko D, Legendre M, Delahaye A et al. Clinical evaluation of a reverse hybridization assay for the molecular detection of twelve MEFV gene mutations. Clin Chem 2003;49:1942-1945. 16. Turkish FMF Study Group. Familial Mediterranean fever (FMF) in Turkey: Results of a nationwide multicenter study. Medicine, 2005; 84:1–11. 17. Yalçınkaya F, Çakar N, Mısırlıoglu M4, et al. Genotypephenotype correlation in a large group of Turkish patients with familial Mediterranean fever: Evidence for mutation independent amyloidosis. Rheumatology 2000; 39:67–72. 18. Gunesacar R, Kasap H, Erken E, Ozer H. Comparison of Amplification Refractory Mutation System and Polymerase Chain Reaction-Restriction Fragment Length Polymorphism Techniques Used for the Investigation of MEFV Gene Exon 10 Point Mutations in Familial MediterraneanFever Patients Living in Çukurova Region (Turkey). Genetic Testing 2005;9:220-225. 19. Pasa S, Altintas A, Devecioglu B et al. Familial Mediterranean fever gene mutations in the Southeastern region of Turkey and their phenotypical features. Amyloid 2008; 15:49–53. 20. Toutiou I The spectrum of Familial Mediterranean Fever (FMF) mutations. Eur J Hum Genet 2001; 9:473–483. 21. Demirkaya E, Tunca Y, Gok F, Ozen S, Gul D. A veryfrequent mutation and remarkable association of R761H withM694V mutations in Turkish familial Mediterranean fever patients. Clin Rheumatol 2008; 27:729– 732. 22. Akin H, Onay H, Turker E, Cogulu O, Ozkinay F. MEFV mutations in patients with familial Mediterranean fever from the Aegean region of Turkey. Mol Biol Rep DOI 10.1007/s11033-009-9543-9531.

58

DEGETAM’a refere edilen hastalardaki MEFV geni mutasyonlarının dağılımı

23. Gunel-Ozcan A, Sayın DB, Mısırlıoglu E, Güliter S,

9240-9245.

Yakaryilmaz F, Ensari C. The spectrum of FMF

24. Gkretsi V, Deltas C, Yapijakis C, Lamnissou K.

mutations and genotypes in the referrals to molecular

Screening for Familial Mediterranean Fever M694V and

genetic laboratory at Kırıkkale University in Turkey. Mol

V726A mutations in the Greek population. Genet Test

Biol Rep (2009) 36:757–760 DOI 10.1007/s11033-008-

Mol Biomarkers. 2009; 13: 291-293.