CERRAHİ MENOPOZDAKİ KADINLARA ROY ADAPTASYON MODELİNE GÖRE EVDE VERİLEN EĞİTİMİN SEMPTOM KONTROLÜ DEPRESYON SOSYAL DESTEK VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ Nuran MUMCU BOĞA Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı Doç. Dr. Dilek KILIÇ Doktora Tezi-2013

T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

CERRAHİ MENOPOZDAKİ KADINLARA ROY ADAPTASYON MODELİNE GÖRE EVDE VERİLEN EĞİTİMİN SEMPTOM KONTROLÜ DEPRESYON SOSYAL DESTEK VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ

Nuran MUMCU BOĞA

Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı Doktora Tezi

Tez Danışmanı Doç. Dr. Dilek KILIÇ

ERZURUM 2013

İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR .................................................................................................................. IV ÖZET .............................................................................................................................. V ABSTRACT ................................................................................................................... VI SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................. VII ŞEKİLLER DİZİNİ ...................................................................................................VIII TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... IX 1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER.................................................................................................... 4 2.1. Cerrahi Menopoz ....................................................................................................... 4 2.2. Cerrahi Menopoz ve Depresyon ................................................................................ 6 2.3. Cerrahi Menopoz ve Sosyal Destek ........................................................................... 8 2.4. Cerrahi Menopoz ve Yaşam Kalitesi ......................................................................... 9 2.5. Cerrahi Menopoz ve Evde Bakım ............................................................................ 10 2.6. Roy’un Adaptasyon Modeli .................................................................................... 13 2.7. Roy Adaptasyon Modelinin Cerrahi Menopoz Eğitiminde Kullanımı ................... 20 2.7.1. Fizyolojik Alana Yönelik Değişiklikler ................................................................ 20 2.7.2. Benlik Kavramı Alanına Yönelik Değişiklikler ................................................... 27 2.7.3. Rol Fonksiyon Alanına Yönelik Değişiklikler ..................................................... 30 2.7.4. Karşılıklı Bağlılık Alanına Yönelik Değişiklikler ................................................ 31 3. MATERYAL VE METOT....................................................................................... 35 3.1. Araştırmanın Türü.................................................................................................... 35 3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman .................................................................... 35 3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .......................................................................... 35 3.4. Verilerin Toplanması ............................................................................................... 36 3.5. Veri Toplama Araçları ............................................................................................. 36

II

3.5.1. Soru Formu (Ek 2) ................................................................................................ 36 3.5.2. Menopoz Semptomları Değerlendirme Ölçeği (Ek 3) .......................................... 37 3.5.3. Beck Depresyon Ölçeği (Ek 4) ............................................................................. 38 3.5.4. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (Ek 5)........................................... 39 3.5.5. Menopoza Özgü Yaşam Kalitesi Ölçeği (Ek 6).................................................... 40 3.6. Hemşirelik Girişimi ................................................................................................. 41 3.7. Araştırmanın Değişkenleri ....................................................................................... 42 3.8. Verilerin Değerlendirilmesi ..................................................................................... 44 3.9. Araştırmanın Etik İlkeleri ........................................................................................ 44 3.10. Araştırmanın Sınırlılıkları ...................................................................................... 45 4. BULGULAR .............................................................................................................. 47 5. TARTIŞMA ............................................................................................................... 59 6. SONUÇ VE ÖNERİLER.......................................................................................... 67 KAYNAKLAR .............................................................................................................. 69 EKLER .......................................................................................................................... 84 EK-1. ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................... 84 EK-2. SORU FORMU .................................................................................................. 85 EK-3. MENOPOZ SEMPTOMLARI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ................... 90 EK-4. BECK DEPRESYON ÖLÇEĞİ ....................................................................... 91 EK-5. ÇOK BOYUTLU ALGILANAN SOSYAL DESTEK ÖLÇEĞİ ................... 93 EK-6. MENOPOZA ÖZGÜ YAŞAM KALİTESİ ÖLÇEĞİ .................................... 94 EK-7. ARAŞTIRMA İZİN BELGELERİ .................................................................. 96 EK-8. ETİK KURUL ONAY FORMU ....................................................................... 98 EK-9. TEZ SAVUNMA SINAVI TUTANAĞI .......................................................... 99 EK-10. EĞİTİM KİTAPÇIĞI ................................................................................... 100

III

TEŞEKKÜR Doktora tezi olarak sunduğum bu çalışmayı, değerli bilgi ve katkıları ile yöneten, tezimin her aşamasında yardımlarını esirgemeyen hocam Sayın Doç. Dr. Dilek KILIÇ'a en derin saygı ve şükranlarımı sunarım. Tez izleme komitesinde yer alan, değerli önerileri ile teze önemli katkıları olan değerli hocalarım Prof. Dr. Behice ERCİ'ye (İnönü Üniversitesi, Malatya), Yrd. Doç. Dr. Rahşan Çevik Akyıl'a (Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın),

tez savunma

sınavıma katılarak beni onurlandıran değerli hocalarım Doç. Dr. İlknur AYDIN AVCI’ya (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun) ve Yrd. Doç. Dr. Nazlı HACIALİOĞLU’na (Atatürk Üniversitesi, Erzurum), istatistiksel analizlerin yapılması ve yorumlanmasında katkı sağlayan Doç. Dr. Kamil ALAKUŞ'a (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun), verilerin toplanması aşamasında Samsun Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesinde çalışan ebe ve hemşirelere, tez çalışmama katılan ve beni evlerinde misafir eden tüm kadınlara, çalışmalarım sırasında ilgi ve desteklerini esirgemeyen çalışma arkadaşlarıma, yoğun eğitim dönemim boyunca sabırla beni destekleyen eşim Ahmet BOĞA'ya ve aileme bu süreçte varlığıyla bana güç veren kızım Defne BOĞA'ya teşekkür ederim.

Nuran MUMCU BOĞA

IV

ÖZET Cerrahi Menopozdaki Kadınlara Roy Adaptasyon Modeline Göre Evde Verilen Eğitimin Menopozal Semptom Kontrolü, Depresyon, Sosyal Destek ve Yaşam Kalitesine Etkisi Amaç: Bu araştırma; cerrahi menopozdaki kadınlara Roy Adaptasyon Modeline göre evde verilen eğitimin semptom kontrolü, depresyon, sosyal destek ve yaşam kalitesine etkisini saptamak amacıyla yapılmıştır. Materyal ve Metot: Araştırma; ön test son test kontrol gruplu, yarı deneme modeli olarak yapılmıştır. Araştırma evrenini Samsun Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesinde selim nedenlerle TAH-BSO operasyonu uygulanmış, ameliyat öncesi menopozda olmayan evli kadınlar oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini ise güç analizi ile belirlenen olasılıksız rastlantısal olarak seçilen 55 kontrol, 55 deney grubunda olmak üzere toplam 110 kadın oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında, kadınların sosyodemografik özelliklerini belirleyen soru formu, MSDÖ, MÖYKÖ, BDÖ ve ÇBASDÖ kullanılmıştır. Ön test operasyondan 1 ay sonra, son test ise operasyondan 6 ay sonra uygulanmıştır. Deney grubuna aylık düzenlenen ev ziyaretlerinde menopoz semptomları değerlendirme ölçeği ve cerrahi menopoza adaptasyon formu uygulanmış, verilen eğitimde girişim materyali olarak Roy Adaptasyon Modeline göre hazırlanmış eğitim kitapçığı kullanılmıştır. İlgili form ve ölçekler araştırmacı tarafından ev ziyaretlerinde yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Bulgular: Deney grubundaki kadınların girişim sonrası bulgularına göre menopozal semptomlarının azaldığı, tüm alt boyutlarda yaşam kalitelerinin yükseldiği, depresyon puan ortalamalarının azaldığı ve sosyal destek puan ortalamalarının arttığı saptanmış ve istatistiksel olarak fark önemli bulunmuştur (p