TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS

THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH

Yl:2009,Say:2 Sayfa:263272

Year:2009,Issue:2 Page:263272

   PROFESYONELLKveETK   VedatafakYAMI   Özet Bumakaledeticarethayatnntemelyapsnoluturanprofesyonellikveetikkavramlarincele nerekmeslekinsanlarnarehberolabileceketikilkelernormatifbiryöntemileortayakonulmaya çallmtr.Küreseldüzeydebaktmzzaman,bazuluslararasfirmalarnetikilkeleriçok fazlaönemsemediklerinivebuyüzdendeyasalarakaryaptklarbazdavranlarndandolay yüksekmeblalardamaddicezalaraçarptrldklarngörmekteyiz.Ticaretteherfirmaiçinmad dikazancntemelbelirleyicifaktörolduunubiliyoruz.Eldeettiklerikazançlarkarsndaöde mekzorundakaldklarparacezalarküçük,belkidekomikkalmaktadr,ancakkaybettikleri itibarmaddiolarakölçmeninobjektifbiryöntemininolmadaçktr.tebuyüzden,irketlerin beyintakmolanprofesyonellerinböylesizordurumlardankaçnmalarnnyegâneyoluprofes yoneletiesmsksarlmalardr. Buetikilkeler,omeslekdalüyelerininsadecekendiaralarndakideilaynzamandamüteriler ledeolanilikilerinidüzenleyicidir.Ziraticaretinyürütülebilmesi,birdenfazlaunsuruzorunlu klmaktadr;bunlarirket,irketinhissedarlar,irketinçalanlar,müterilerveirketinticaret yaptdierirketlerdir.Profesyoneletik,herticaretalannndoruveiyiyiseçmedeaydnlatc olmaldr.  AnahtarKelimeler Etik,ProfesyonelEtik,TicaretEtii,Etiklkeler.  PROFESSIONALISMANDETHICS  Abstract Thisarticleaimstostudytheprofessionalandethicalconceptsandtriestosetethicalprinciples fortheprofessionalsinbusinesslifeinanormativeway. Manyglobalbusinesses,includingmostofthemajorbrandsthatthepublicuse,canbeseennot tothinktoohighlyofgoodbusinessethics.Ifaprofessionaldoesnotadheretobusinessethics andbreaksthelaws,heusuallyendsupbeingfined.Manymajorbrandshavebeenfinedmil lionsforbreakingethicalbusinesslaws.Moneyisthemajordecidingfactor.Theproblemisthat theamountofmoneythesecompaniesaremakingoutweighsthefinesapplied.However,we knowthatthereisnoobjectivewayformeasuringthelossthatsuchcompanieshavehadtoface. Itisthereforehighlyadvisablethattheprofessionalsshouldadheresuchethicalrulesstrictly. Professionalethicsisthebehaviorthatprofessionalsadheretointheirdailydealingswiththe world.Theethicsofaparticularbusinesscanbediverse.Theyapplynotonlytohowthebusi

Dr., Hakkari Üniversitesi Yabanc Diller Bölümü Öretim Eleman. [email protected]

264 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

nessinteractswiththeworldatlarge,butalsototheironeononedealingswithasinglecus tomer.Thecompanyitself,stakeholders,employeesandcustomersaretheindispensableele mentsofbusinessworld.Goodprofessionalethicsshouldbethenextelementofeverybusiness thatilluminatestheirpathinalltransactions.Itispossibletomaximizethequalityofworklifeif wecancallforcertainethicsprinciplesintheprofessionellife.  KeyWords Ethics,ProfessionalEthics,BusinessEthics,EthicalPrinciples.

 

1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 265

GR Corafisnrlarnhzlaanlamnyitirmesiilebirliktekarmaklaaniyaam veticariilikiler,ekonomikkrizlerinvedarboazlarndaetkisiyleyolsuzluklarn artmassonucunudourmutur.Ernst&Young’n22AvrupaülkesindeveTürki ye’deortakademevegençyöneticilerlebuylgerçekletirdiianket1,katlmcla rn kurumsal yolsuzluun önümüzdeki yllarda artacana inandklarn göster mektedir. Üstelik ülkemiz açsndan ele alndnda bu olumsuz öngörü, dier Avrupaülkelerinegöredahayüksekçkmaktadr.Anketekatlanlar,irketyöneti cilerinin yolsuzlukla mücadeleye daha fazla odaklanmalar gerektiine dikkat çekmektedirler. Gün geçtikçe ciddi bir hal alan bu sorunla baa çkabilmek için dahayüksekbirseslevesklkladuyduumuzikisözcükvardr;profesyonellerve etik. Makalemizde ayr ayr irdeleyeceimiz bu iki sözcük, yan yana kullanld ndaacabanaslbiranlamifadeetmektedirveayetbellibiranlamifadeediyorsa azöncebahsettiimiznitelikleresahipolanbirdünyaiçinyapabileceinelervar dr? Biliminyenidisipliniolarakortayaçkanbukonu,yaamnfarklboyutlarile ilgiliöelertamaklabirlikte,üzerindeyeterinceçallanbirkonudeildir.Nite kim “Sosyal, Siyaset Kavramlar” ad ile ansiklopedik sözlük olarak hazrlanan eserde,ne“profesyonellik”kavramnede“mesleketii”,“profesyoneletik”,“ah lak”gibimaddeleryeralmamaktadr.2OrhanHançerliolu’nun“FelsefeSözlüü” isimli kitabnda ise etik maddesi yer almamaktadr, ahlak maddesine ise sadece yarm sayfa yer verilmitir. Ancak bu tür eserlerde, aslnda yer almas gereken kavramlar yok saymamzn mümkün olmad açktr. Doal olarak yukarda bahsettiimizkonuileilgiliaklagelebilecektümsorularnyantlarnbumakalede vermemizpekmümküngözükmemektedir.Buikikavramöncedeskriptif(nite lendirici)sonradabirliktekullanldisimtamlamasnnormatif(düzgüsel,stan darttanmlayc)olarakelealmakvebellibirsonucaulamak,eldeedilebileceken iyidurumgibigözükmektedir.  I.PROFESYONELLKTANIMI Profesyonellikkavramnn“ne”olduunusorgulamadanöncebelki“ne”ol madn anlamamz daha doru olabilir. David Maister’e göre “Profesyonel” ta nmlamasnn karl, “Teknisyen” tanmlamasdr, dolaysyla profesyonellerin, teknisyenolmadklarnbelirtmemizgerekir.3Birteknisyen,birdakikaiçindeha tasz,bellibirmiktarnüzerindesözcükyazan,standardizeedilmivetekdüzebir takm bankaclk ilemlerini sklmadan yapabilen birisi olabilir ancak bir takm niteliklereldeetmediisürecebirteknisyenolarakkalacaktr. 1

2 3

Ernst & Young, 10 haziran 2009, Türk Yöneticilerinin %67’si birkaç yl içinde kurumsal yolsuzluklarn artacana inanyor, http://www.ey.com/TR/tr/Newsroom/News-releases Seyyar, Ali,. Sosyal Siyaset Terimleri, Ansiklopedik Sözlük, Beta Yaynlar, stanbul, 2002. David, Maister, True Professionalism, New York, 1997, ss.19.

266 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

Profesyonel,içindebulunduuartlarauyumsalayarak,buartlardeitir meyegayretetmeksizinyapsaldinamiklerneyigerektiriyorsaonuyapankiidir. Profesyonellerin pek az böylesi bir anlayn farkndadrlar ve baz durumlarda aksiyöndeadmatarlarveirketingeleceiniskntyasokabilecekanlaydeiik liklerinekalkrlar.Profesyonel,bumeslekidinamikleriçindereformlaryapmaya kalkmadantavrnortayakoyabilenmeslekadamdr,birbecerilerveyetenekler bütünü deildir. Profesyoneller, beceri kazanmaya ve eitilmeye yatkn kiiler arasndançkarveihayatndamuktedir,hrslancakbazendebirikilemolarak irketinvarlnaenbüyüktehdidioluturabilecekkiilerdir.4 yibirprofesyonelolmakiçingerekenunsurlarsaylrken,çoukezprofesyo nellik ve etik kelimeleri yan yana anlmazlar. Genellikle ele alnan unsurlar ara snda profesyonelin ilk tanmada karsndakinde olumlu bir izlenim brakmas gerektiinden,iletiimtekniklerinidorukullanabilmesinden,ileriteknolojiaina ln,iyibirdinleyiciolma,sosyallemeyeteneklerini,kaliteyi,sorumlulukduy gusunu gelitirmesi gerektiinden bahsedilir.5 Görüldüü gibi saylan unsurlar arasndaprofesyonelliketiiileilgilibirunsuryoktur.Yazlaneserlerdeprofesyo nellik ve etiin çounlukla birlikte görülmemesini, bir eksiklik olarak nitelemek pekdehakszlksaylmaz.Ziraikibinyldanuzunsüredirbiztpetiindenbah setmekteyiz ve günümüzde fakülteden yeni mezun olan hekimlerin, Hipokrat Yeminiettiklerinetanklketmekteyiz.Etiinmeslekdallarndakiuygulamalarna isesonyirmibeyldryaplançalmalardagörmekteyiz.Yakngeçmiekadarbu yöndeyaplançalmalaryoktu.6Kanmca,toplumdakipratikiveticaretuygu lamalarndandolaybunapekdeihtiyaçduyulurbirortammevcutdeildi.Her bertN.Casson,“nsanYönetmeSanat”isimlikitabnda19.yüzylihayatilikile riniöyletanmlamaktadr:“19.yy.daihayattamamenmücadeleveçarpmayadaya lidi.Buçadaikiiadamkarkayageldiklerindehemenkavgayabalarlard.Sempati, 4 5

6

Kunde, Jesper, irket Dini, (Çev.:Nejat Ulusoy). Mediacat Yaynlar, stanbul, 2003, ss.172. Profesyonellii bu yönleri ile ele alan birçok yazar ve kitap bulunmaktadr. Örnein bkz. Bixler, Susan, 5 Steps to Professional Presence, Adams Media Corporation, USA, 2001; Maister a.g.e.; Kunde, a.g.e.; Smeenk, Sanne G.A., Professionalism versus Managerialism?, Print Partners, Hollanda, 2007; Garih, Üzeyir,  Hayatnda Motivasyon, Hayat Yaynclk, stanbul, 2000. Konunun ticaret sahasna uygulanmas kadar dier sahalardaki uygulamalar da oldukça yeni tarihlere dayanmaktadr. 15 Kasm 1996 tarihinde TÜBTAK tarafndan düzenlenen Yayn Etii sempozyumuna konumac olarak katlan Prof. Dr. Frank Karasz öyle söylemektedir; “Buna ramen, diyebilirim ki; bilimsel aratrmada etik Amerika'da sadece son on ylda ilgi alanna girdi, yaygn bir konuma ve yorum konusu haline geldi. Bu konumann bir bölümünde niçin bunun böyle olduu ve buna bilim toplumunun cevabnn ne olduunu anlatacam. Daha önce de belirttiim ve Profesör Baysal'n da söyledii gibi eitimimin büyük bir bölümü ngiltere'de ve Amerika'da geçti. Mesleimle ilgili etik sorunlar kesinlikle tartlmad. Benim lisans eitimim ve daha sonraki kariyerim srasnda etik kelimesinin kullanld veya etik veya ahlak davranlarndan bahsedildii tek bir saniyeyi dahi hatrlamyorum. Sanrm bilimsel aratrmay seçen kiilerin doru davran içerisinde olduu, aralarnda dolandrc ya da sahtekârlarn bulunmad düünülürdü. Bu davran sisteminin daima devam etmesi beklenirdi. Birinin mesleinin dier bir kiinin yaamn düzenlenmesine izin verilirdi. Geriye dönüldüünde, bunun bir elitist beklenti olduu görülür, imdi, 40 yl sonra Amerika'da durum deiti. Müfredata baktmzda biraz da ararak etik tartmann en merkezde olmasa da, mutlaka lisans müfredatnda yerini aldn görüyorum. Benim bölümümde, ben Massachusetts Üniversitesi Polimer Bilimi ve Mühendislii Bölümündeyim, biz 20 saatlik profesyonellik ve bilim üzerine ksa bir kurs vermee baladk. Biz bu kursa son birkaç senede baladk. Bu kursta doktora örencilii ve meslein kalan bölümündeki uygun etik davran tartlyor.” Karasz, Frank, “Yayn Etii ve Temel Bilimler”, (Çev.Dicle Güç), TÜBTAK Yayn Etii Sempozyumu, 15 Kasm 1996, TÜBTAK matbaas, Ankara, ss.30. Ayrca baknz; J. Sork, Thomas, “Exploring the Ethics of Professional Practice”, Scutrea Konferans, University of British Columbia, 1998, ss.36

1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 267

hogörüveyardmlamayoktu.nsanlarticarethayatnasksuratl,çatkkalvesadece parakazanmakolarakdeerlendirirlerdi.Ogüniçinsözkonusuolandeerleranmasnn, ticarettekietikdlnbalcanedeniolduutespiti,bugününiyaamiçindegeçerlidir. nsanlargünümüzdünyasndabirazdahafarklbirbilinçdüzeyineçktlar.Geçirilentec rübelerveedinilenönemlimaddikazançlar,insanlarnduygularniflasagötürdü.Grevler, iflaslarvezararlarinsanlaçokacdersleröretti.Belkisadecebuyüzdenartkbirbilim dalolarakinsanyönetmesanatnaveahlakabüyükönemverilmeyebalandveyüzyllar drsürenihmalveberbatyönetimdenancakbuekildekurtuldukvekurtulacaz.”7  II.ETKVEAHLAKKAVRAMLARININKARILATIRILMASI Etik,doruveyanldavranteorisidirvebirfelsefetürüdür,ahlak8(morali ty)iseonunpratiidirveyasalarlailgisivardr.Ahlakideildeetikilkelerden,etik deildeahlakibirdavrantarzndansözetmekdahadorudur.Etik,birkiinin belli bir durumda ifade etmek istedii deerlerle ilgilidir, ahlak ise bunu hayata geçirmetarzdr.Etik,bütünbumanzarayiçinealrken,ahlakmzbiziadetama dendamarnayöneltir,oradadavrannayrntlarileilgileniriz.Tpetiindensöz edilebilir ancak tbbi ahlaktan söz edilemez, öte yandan bir hekimin ahlakndan söz edebiliriz. Tp etii, meslein gözetmeye çalt ya da çalmas gerektii, acnn dindirilmesi gerektii gibi genel ilkelerle ilgilidir, bir hekimin ahlak ise onun kendi kiisel davranlaryla ilgilidir ve hastalarndan çok komularnn ve arkadalarnnilgialannagirer.9Gelenekselolaraketikçalmalarfelsefe,teoloji vedindisiplinlerininçalmakonusuolmutur.Ancakuygulamalahlakçalma larnngelimesiilebirliktebudisiplinlerinherhangibirininahlakkonusunutek bana sahiplenmesi pek mümkün gözükmemektedir. Psikoloji ve sosyoloji gibi disiplinler, gittikçe artan oranda etik konularna sahip çkmaktadrlar. Bu arada pek çok meslek grubu kendi mesleklerine Uygulamal Etik perspektifi yerletir meye çalmaktadrlar. Felsefe ve teoloji, baka birtakm düünce sistematikleri haricinde,10ahlakkavramnnnetbirekildeortayakonmasiçinteorikçalmala rnikinoktadanyaparlar;birincisideontolojik,ikincisifaydac(utilitarian)bak açlardr. Deontolojik teori çalmas kaynak olarak kutsal metinlerde11 olduu gibiprensiplerüzerindedurur.Dieriiseherhangibirinsanidavranniyiyenasl

7 8

9 10

11

Casson, Herbert N., nsan Yönetme Sanat, (Çev.: Özcan Ünlü). Hayat Yaynlar, stanbul, 1997, ss.77. Bir çok düünürün ahlak tanmlama çabas vardr fakat evrensel bir tanmlamay u ekilde yapmak mümkündür; ahlak, bütün rasyonel, akl sahibi insanlar için geçerli olup bakalarn etkileyen davran yöneten ve amaç olarak kötülük ya da acy/zarar azaltmaya çalan gayr formel bir kamusal sistemdir. Daha geni bilgi için bkz.: Gert, Bernad, Ahlakn Normatif Tanmlar, Felsefe Ansiklopedisi 1.cilt, Edt. Ahmet Cevizci, Etik Yaynlar, stanbul, 2003. Billington, Ray, Felsefeyi Yaamak, (Çev.: Abdullah Ylmaz). Ayrnt Yaynlar, 1995, ss.45-46. Burada bahsedilen düünce sistematiklerini u ekilde sralamak gerekir; teleoloji, erdemcilik, Tanrsal dini ahlak, objektivist ahlak, Prima Facia görevler, sosyobiyoloji, bakas merkezli ahlak, hukuk ahlak. Daha geni bilgi için bkz.: Marinoff, Lou, Felsefe Hayatnz Nasl Deitirir, (Çev.:stem Erdener). Pegasus yaynlar, stanbul, 2007, ss.39-59. 4 Eylül 1993 tarihinde Chicago’da toplanan Dünya Dinleri Parlamentosu (Parliament of World’s Religions) kapan bildirgesinde ahlak kavram evrensel etik olarak yaplmakta ve yeryüzündeki bütün dinlerin öretilerinin, bu kavram tanmn destekleyici olduu bildirilmektedir. www.earthspirit.org/Parliament/parliamentstat.html

268 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

ulaabileceini düünür. Bu teorik perspektiflerin hiçbirinin bütünü kapsayc olamayacaaçktr.  III.PROFESYONELETK12 Kii,içindebulunduutoplumundurumundanmemnunolsunyadaolmasn otoplumiçindeyaamakzorundadr.Kendiiçdünyasndaiseiyiletirmeleryapa cakbirbireyselahlakaherzamangereksinimduyar.Çalmak,hayatmznmer kezindeyeralrvebuyüzdenmükemmelolmayanbirtoplumdafonksiyonelola bilmekiçinkii,ietiinegereksinimduyar.Tümerkeklervesaylargüngeçtikçe artankadnlar,hayatlarnkazanabilmekiçindarçkmalvebiriyerinegitmek zorundadrlar.Yaptmzi,bireyolaraktoplumayaptmzkatkmznenöne mli ksmdr ve ne olduumuzu belirleyen ve ifade eden eydir. Yaptmz i, hembakalarnnbizideerlendirmesindehemdebizimbizzatkendimizideer lendirmemizdeenönemliunsurdur.Bu,özellikleprofesyonelleriçindegeçerlidir. Onlar bu rollerini sonradan alrlar, bu rollerle domazlar.  Üstelik hayatlarnn önemli bir ksmn, dier meslek sahiplerinin aksine bir iten dierine atlayarak deil,biritesabitkalarakgeçirirler.tebuyüzdendirkisonundabüründükleri halvetakndklartavr,iinkarakteriileekillenir.JohnKultgen’egöre,profesyo nelahlaktameydanagelenzafiyetlerinortayaçkmas,profesyonellerinkarakter lerindeki zafiyetlerden ziyade mesleklerinin getirdii yapsal özelliklerden kay naklanmaktadr.13 Profesyoneller, müterilere ve iverenlere hizmet ederken as lnda topluma hizmet etmektedirler. Baz durumlarda yaplan hizmetin, kamu yararnaolduueklindeyorumyapmakolasdrveözelsorumluluklarilkesiile izahedilebilir.Ancakbazenedilemez.vereneolansadakat,kamuyararnailke sinebasknçkabilirvehattaçeliebilir.tebunokta,profesyonelinhayatnnba langcndakikaynakirleticibirunsurolabilir.Srfmaddikazançeldeetmeninbir yöntemi olmaktan öte, bir sosyoekonomik sistem olarak deerlendirilen kapita lizm,kolektivizmvezenginliinpaylamnöngörensosyalizmin14aksine,ticaret

12

13 14

Bu kavramn doru karln bulmak için yaplan çalmalar son zamanlarda oldukça younlam ve sonuç olarak sadece bu konu ile ilgilenen bir takm meslek kurulular ve dernekler A.B.D.’de ortaya çkmtr. Güncel durumu itibar ile bu kurulularn listesi u ekildedir; American Marketing Association, Association for Practical and Professional Ethics, Ethics Officers Association, European Business Ethics Network (EBEN), International Association for Business and Society, Social Issues in Management (Division of the Academy of Management). Ayrca çok sayda üniversitede ilgili bölümler kurulmu ve danmanlk irketleri faaliyetlerine balamlardr. Tam liste ve internet linkleri için bkz. www.societyforbusinessethics.org/index.php?option=com_content&task=view&id=83, eriim tarihi: 1503.2009. Kultgen, John, Ethics and Professionalism, University of Pennsylnania Press, A.B.D., 1988 ss.4. Marx’a göre ahlakllk, üretim ilikilerinin belirledii toplum yaamnda egemen snf ya da güçlerin, dünya görülerine veya ideolojilerine göre tanmlanan iyi ve kötü kavramlar ile yönlendirilen insan eyleminde ortaya çkar. Dolaysyla, insan eyleminin olduu kadar ahlaki yaamn da bir özerlii olmayp, o egemen snfn ideolojisine göre belirlenen veya yönlenen bir yaamdr. He türlü insan ilikisinin belirleyicisinin, altyapy meydana getiren maddi üretim biçimleri olduunu öne süren Marx’a göre, bu üretim biçimleri insann ve toplumun ahlaki yaam eklini ve deerlerini belirler. Bu nedenle ahlak, üstyapnn bir parças olarak snf ideolojilerine göre yorumlanmak durumundadr. Günümüz sosyalist ideologlar, Marx’n bu görülerini temel alarak Ticaret Etiinin kendi içinde bir takm çelikileri olduunu söylemekte, kapitalizmin doas gerei hrsl, açgözlü ve ahlaki deerlere dayanmayan iadaml modelini tevik ettiini söylemekte bu kavram oksimoron olarak tanmlamaktadrlar. Daha geni bilgi için bkz. Brenkert, G.G., Marx’n Özgürlük Etii, stanbul, 1998; Shaw, William H., Marxism, Business Ethics, Sprinklink Springer, Hollanda, 2008.

1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 269

ve i etiinin toplum içinde yerletirilmesini ve yaygnlatrlmasn kendisine görevolarakedinmivehedeflemigözükmektedir. Profesyonelleriçinahlakifarkndalközelbirönemtamaktadr.Mesleinin tanmyaplrken,ahlakiyöndentadanlamdâhiledilmelidir.Modernidün yasndakiahlakikonularilebaaçkabilmekiçinözelbiruraveyetenekgerek mektedir.Olaytersaçdanelealrsak,ahlakikonularaolanduyarllkveolumsuz durumlar söz konusu olduunda bunlarla baa çkabilme yetenei, kiileri daha profesyonel hale getirmektedir. Ahlakn verilen eitimlerle örenilebilir olmas, profesyoneller açsndan hem akademik hem de kurumsal hizmet içi eitimlerin öneminiortayakoymaktadr.Konuyudestekleyenbirdierunsuriseticaretdün yasndasonzamanlardarastladmzEtikÖdüllericinsindenyaplangiriimler dir. Bu türden giriimlerin ödül kazananlar belirlemede kstas olarak aldklar maddeleri incelediimiz zaman karmza sklkla “etik” sözcüüne yaptklar referansla karlamaktayz.15 Ancak sözcüün tam olarak ne anlama geldiine dairbirçabayoktur. Ahlakideeryarglar,profesyonelliintanmiçindeyeralanniteliklerveye teneklerleyakndanilgilidir.Budeeryarglarntanmlamakisedahaçokprofes yonelin karakterini, erdemlerini, kimliini ve yeteneklerini tanmlama ve belli kodlaronayüklemeçabasdr.Birprofesyonelinihayatndafarklsorunlarkar sndatutunacatavr,mantklyansmalartayanvetoplumundeeryarglarile çelimeyen,çkarlarnahizmetedicivebuçkarlartoplumiçindeadilcedatc, faydalarmaksimizeedendavranformlariçindeolmaldr.Profesyoneletik,u üçeyanlamnagelebilir;birincisi,ilgilimeslekdalnnkurulularveörgütlerinin resmibelgelerindegörülebilecekolancarivegeçerliolanahlaktutumudur.Butip profesyoneletiinizlerine,çeitlikurululartarafndanverilenödüllervetakdir namelerilebutörenlerdeyaplankonumalardarastlamakmümkündür.Profes yoneletiinikincitanmna,özelliklemüterilerehizmetvetoplumyarargibiiki kavramniçindearamakgerekir.Buna“sebebedayaliahlak”demekmümkün dür.Buiahlaktektipletirilmiveuzlamayadayaldr.Sonolarakprofesyonel etik tanm, bu alanda yaplan çalmalar kapsayan bir sahay tekil etmektedir. Bu çalmalar iki ana balk altnda toplanmaktadr. Birincisi nitelendirici etiin (descriptiveethics)ilgilendiisahacarietiktir(defactoethics).Nitelendiricietik, profesyonellerindavrankalplarnveinançlarnelealrveinceler.Buçalma lar,psikologlarvesosyalbilimcilertarafndantarafszbirekildeincelenir.Ancak baz bilim insanlar çalmalarnda, normatif (düzgüsel, standart tanmlayc) bir çerçeve çizebilir. Normatif etik, inançlar ve idealleri ele alr. Bu tip çalmalar, “sebebe dayal i ahlakna” yönelik çalmalardr ve felsefeciler, din adamlar ve

15

Örnek olarak bkz.: Ticaret Etii Ödülleri, www.business-ethics.com, eriim tarihi: 20.03.2009. A.B.D. merkezli bu kurulu, ayn isimle i dünyas için bir dergi yaynlamaktadr ve son on dokuz yldr Ticaret Etii ödülleri vermektedir.

270 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

uygulayclar16 tarafndan gerçekletirilir. Bu çalmalarda, mesleklerde arzu edi lendavrantutumlarelealnrvemeslekyaamlarnnhangitemelleredayand rlmasgerektiihususundabirtakmtanmlamalarvedüzenlemeleryapar.  IV.PROFESYONELETKLKELER Profesyonellerin,ihayatlarndayüzyüzegelebilecekleriikilemlerveaçmaz larkarsndadavrantarzlarn vetutumlarnbelirlemelerineyardmcolabile cek, krizler karsnda anlama zemini oluturabilecek, danklam irket ve birey politikalarn toparlayacak bir takm prensipleri sralamak ve bunlar kav ramsalbirçerçeveiçinealmakyararlolacaktr. lkolaraksralanabilecekilke,birprofesyonelin,iveticarethayatndakiiliki lerindebellibirbütünlükiçindedavranmas gereidir.Bütünlük,sadecedürüst lükanlamnagelmez,aynzamandahakkaniyetvedorulukanlamdatar.Tica ri eylemlerinde, yasalara ve topluma kar sorumluluktadn unutmamal ve kiiselmenfaatleriileiyapttüccar,sanayicivemüterilerininçkarlaruruna busorumluluklarçinememelidir.Ayrca,birprofesyonel,ticariyarglamalarnda objektiflikilkesinigözönündetutmayagayretetmelidir.Objektifolmak,yapti ileilgiliolandüünceleriharicindekibireyseldeeryarglarndikkatealmamak, kamuyararnisegözetmekanlamnagelir.Üçüncüolarak,birprofesyonel,sadece kendiyeterliliiniveyeteneklerinigözönünealarakticaribiryükümlülükalmal dr. Ancak bu yükümlülüü, doru yardm ve danma hizmetleri alarak yerine getirebileceineinanyorsadurumfarkldrvebusorumluluualabilir.Dördüncü olarak, bir profesyonel, iinin gerektirdii ve kendinden beklenilen yetenek, ilgi, titizlilik,doruprofesyonel,teknikveteknolojikstandartlardâhilindeiiniyürüt melidir.Sonolarakdenilebilirki,birprofesyonel,iiningerekleriniyerinegetirir ken temasa geçtii bütün insanlarla nezaket çerçevesinde iliki kurmal ve ince düünceilehareketetmelidir. Günümüzticaretirketlerininetkilibirbiçimdeyönetilebilmesivegelitirile bilmesi için çada bir yönetim felsefesine ve paylalan bir kurumsal kültürüne ihtiyaçduyduusöylenilebilir.Ancakbuunsurlarnirketiçindeözümsenmesive uygulanmas için kullanlacak yöntemler irketten irkete farkllklar gösterebile ceigibibizzatunsurlarniçeriidefakllklargösterebilir.Bellidavranbiçimle rini standart hale getirerek ticaret ve i hayatnn kalitesini yükseltmemiz müm kündür. Profesyonel etik, meslek adamlarnn ticari hayatlarnda bal kalmalar gerekendavranbiçimidir.Budavranbiçimi,birmeslekdalndandiermeslek bazfarkllklargösterebilir.Bazinsanlaraçsndanticaret,sadecemaddikazanç eldeetmektenibaretolabilir.Buensafhaliylekapitalizmintarifidir.Tabiikimaddi 16

Uygulayclar (practitioners), kendi meslek guruplarna belli bir etik perspektifi yerletirmeye çalrken ve i hayatnda etik uygulamalarn yaparken bir takm yaklamlar kullanrlar. Bu yaklamlarn birkaçn öyle tanmlamak mümkündür; “sadece iini yap” yaklam, “tavrnn ne olduunu belirle” yaklam, “önyarglarnn farkna var” yaklam. Her bir yaklamn kendi içinde bir takm avantajlar olduu gibi bir takm da dezavantajlar vardr ve belirli felsefi dayanaklara sahiptir. Bkz.: Verhagen, Peter J., “Beyond Professionalism”, International Symposium, Hollanda, 1996.

1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 271

kazançeldeetmek,ifadeettiianlamitibarileyanlbirtutumdeildir.Esasso runutekileden,bazfirmalarnvemeslekadamlarnnticaretyaptklaresnadaki takndklartavrvedavranbiçimleridir.   SONUÇVEDEERLENDRME Ticaret alannda yaadmz ac tecrübeler bize, profesyonel etiin gereksiz birlüksolmaktançktnhattairketlerinbaarsaçsndanvazgeçilmezolduu nuöretmitir.Globalkstlamalarnverekabetinyaandgünümüzdünyasnda irketlerbüyüyebilmekvesorunlarnçözmekiçinartkucuzkaynaklaragüvene mezler. yi ve doru düzenlenmi etik ilkeler, irket hissedarlar, çalanlar ve müterileraçsndantutumlarnvedavranlarndüzenlenmesibakmndanoldu u kadar hangi davran ve tutumlarn tasvip edildiini ya da yasak edildiini göstermesi ve tevik edici olmas bakmndan önemlidir. Profesyoneller, baka birçokçalmadafarklboyutlarileortayakonulmubulunanmesleketiiilkele rini uygulamada ihtiyaç duyacaklar unsurun ahlaki cesaret olduunu da unut mamaldrlar.Ancakudaunutulmamaldrki,profesyonellerkarlatklarzor durumlardaartlaranlayabilmeleribakmndan,omuzlarnabinenyükümlülük lerdeveilerinitehditedendurumlarakarkararlaralmalargerektiindekarar vericimercivekstasolmasbakmndan,içindebulunduklardurumuyorumla yabilmelerigerektiindeanalizyapabilmeleribakmndanvesonolarakbakala rnndaahlakicesaretianlamalarnayardmcolmalargerektiindegerekengücü kendilerindebulabilmeleribakmndanbucesareteihtiyaçduyacaklardr.Ahlakn “örenilebilir”olduugerçeindenhareketleülkemizdebuyöndeyaplacakolan kurumsalveakademikçalmalarnveeitimlerinçoalmas,özeldeticarethaya tmzn,geneldedemokrasimizin17gelimesineolumlukatksolacakesindir.  

17

Nitekim, TÜSAD tarafndan 23 Haziran tarihinde yaynlanan basn bülteninde, i hayat etik ilkeleri ile demokrasi arasnda iliki öyle belirtilmeltedir; “Etik davranmak, firmann itibarn ve ürünün marka deerini yükseltmesi, müterilerin, yatrmclarn ve kamunun güvenini ve desteini salamas bakmndan önemlidir. Etik deer ve ilkelere göre ileyen bir ekonomik sistem, bu iki önemli kurumu güçlendirir, demokrasinin salkl ilemesine yardmc olur ve i dünyasnn toplum gözünde saygnln arttrr. Bu bakmdan, etik performans ve etik kalitenin önemli bir baar ölçütü olduu günümüz ekonomisinde firmalarn, yöneticilerin ve çalanlarn etik deerlere ve ilkelere uygun hareket etmeleri hem kendilerinin hem de toplumun çkarnadr.”

272 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

KAYNAKÇA  Billington,Ray,FelsefeyiYaamak,(Çev.:AbdullahYlmaz).AyrntYaynlar,1995. Brenkert,G.G.,Marx’nÖzgürlükEtii,stanbul,1998. Bixler,Susan,5StepstoProfessionalPresence,AdamsMediaCorporation,USA,2001. Casson,HerbertN.,nsanYönetmeSanat,(Çev.:ÖzcanÜnlü).HayatYaynlar,stanbul,1997. David,Maister,TrueProfessionalism,NewYork,1997. Gert,Bernad,AhlaknNormatifTanmlar,FelsefeAnsiklopedisi1.cilt,(YaynaHazrlayan:Ah metCevizci),EtikYaynlar,stanbul,2003.  Garih,Üzeyir,HayatndaMotivasyon,HayatYaynclk,stanbul,2000. J.Sork,Thomas,“ExploringtheEthicsofProfessionalPractice”,ScutreaKonferans,Universityof BritishColumbia,1998. Kunde,Jesper,irketDini,(Çev.:NejatUlusoy).MediacatYaynlar,stanbul,2003. Kultgen,John,EthicsandProfessionalism,UniversityofPennsylnaniaPress,A.B.D.,1988. Karasz,Frank,“YaynEtiiveTemelBilimler”,(Çev.DicleGüç),TÜBTAKYaynEtiiSempoz yumu,15Kasm1996,TÜBTAKmatbaas,Ankara. Marinoff,Lou,FelsefeHayatnzNaslDeitirir,(Çev.:stemErdener).Pegasusyaynlar,stan bul,2007. Smeenk,SanneG.A.,ProfessionalismversusManagerialism?,PrintPartners,Hollanda,2007. Seyyar,Ali,.SosyalSiyasetTerimleri,AnsiklopedikSözlük,BetaYaynlar,stanbul,2002. Shaw,WilliamH.,Marxism,BusinessEthics,SprinklinkSpringer,Hollanda,2008. Verhagen,PeterJ.,“BeyondProfessionalism”,InternationalSymposium,Hollanda,1996.