T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI

DENİZLİ İLİNDE 6-15 YAŞ ARASI OKUL ÇOCUKLARINDA İŞEME BOZUKLUĞU PREVELANSI VE EŞLİK EDEN FAKTÖRLER

UZMANLIK TEZİ DR. AYŞE ÇOLPAN YURDAKUL

DANIŞMAN DOÇ. DR. SELÇUK YÜKSEL

DENİZLİ–2012

T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI

DENİZLİ İLİNDE 6-15 YAŞ ARASI OKUL ÇOCUKLARINDA İŞEME BOZUKLUĞU PREVELANSI VE EŞLİK EDEN FAKTÖRLER

UZMANLIK TEZİ DR. AYŞE ÇOLPAN YURDAKUL

DANIŞMAN DOÇ. DR. SELÇUK YÜKSEL

DENİZLİ–2012

TEġEKKÜR

Asistanlığım boyunca bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım aynı zamanda sabır ve ilgisiyle yardımlarını hiçbir zaman benden esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Selçuk Yüksel’e Bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, değerli hocalarım; Prof. Dr. Aziz Polat, Prof. Dr. Hacer Ergin, Prof. Dr. Serap Semiz, Prof. Dr. İlknur Kılıç, Doç. Dr. Dolunay Gürses, Doç. Dr. Yasemin Işık Balcı, Doç. Dr. Ahmet Akçay, Yrd. Doç. Dr. Mine Cinbiş, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Doğan’a Tez çalışmamdaki istatistiklerin yapımı aşamasında sabır ve ilgisiyle desteğini esirgemeyen Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Mehmet Zencir’e Beş yıl boyunca birlikte çalıştığımız, iyi ve kötü günleri paylaştığımız tüm asistan arkadaşlarıma, beraber çalışma mutluluğunu yaşadığım tüm hemşire ve personel arkadaşlara, Sonsuz sevgi ve özverileriyle bugünlere gelmemde en büyük paya sahip olan sevgili aileme, özellikle de varlığını hep yanımda hissettiğim manevi desteğim canım babama; sabır ve desteğinden dolayı eşime; asistanlık sürecimde aldığım dünyanın en güzel hediyesi, yaşama sevincim canım kızım Asya’ya sonsuz teşekkürlerimle…

IV

ĠÇĠNDEKĠLER

ONAY SAYFASI ..................................................................................................III TEġEKKÜR ......................................................................................................... IV ĠÇĠNDEKĠLER ...................................................................................................... V SĠMGELER VE KISALTMALAR .................................................................... IIX TABLOLAR DĠZĠNĠ ............................................................................................. X ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ............................................................................................. XI ÖZET................................................................................................................... XII SUMMARY ..................................................................................................... XIIIII GĠRĠġ ......................................................................................................................1 GENEL BĠLGĠLER ................................................................................................3 ĠġEMENĠN NÖROANATOMĠSĠ .......................................................................3 Merkezi Sinir Sistemi ......................................................................................3 Spinal ve Supraspinal Yollar ..........................................................................3 Periferal Sinir Sistemi .....................................................................................4 ĠġEME FĠZYOLOJĠSĠ .......................................................................................4 Mesanenin fonksiyonu ...................................................................................4 Mesanenin Depolama Fazı ..............................................................................5 Mesanenin BoĢalma Fazı.................................................................................5 Ġdrar Kontrolünün GeliĢimi ...........................................................................6 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ........................................................8 Depolama Fazı Semptomları...........................................................................9 BoĢaltım Fazı Semptomları ........................................................................... 11 Depolama ve BoĢaltım Fazı Semptomları .................................................... 11 ĠġEME BOZUKLUKLARININ KLĠNĠK TANIMLAMASI ........................... 12 AĢırı Aktif Mesane (AAM)............................................................................ 13 Disfonksiyonel ĠĢeme ..................................................................................... 14

V

DüĢük Aktiviteli Mesane ............................................................................... 14 ErtelenmiĢ ĠĢeme ........................................................................................... 15 Obstrüksiyon ................................................................................................. 15 Stres Tipi Ġdrar Kaçırma .............................................................................. 15 Vajinal Reflü ................................................................................................. 15 Gülme idrar kaçırması .................................................................................. 16 OlağandıĢı Gündüz Ġdrar Sıklığı ..................................................................16 ĠġEME BOZUKLUĞU ĠLE ĠLĠġKĠLĠ DĠĞER EK DURUMLAR.................. 16 Hinman Sendromu ........................................................................................ 16 Ochoa Sendromu ........................................................................................... 17 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 17 KOMORBĠDĠTE FAKTÖRLERĠ .................................................................... 18 Konstipasyon ................................................................................................. 18 Enkoprezis .....................................................................................................19 ĠġEME BOZUKLUKLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ............................ 19 ĠĢenen Hacim ile ĠliĢkili Bulgular ................................................................. 19 Rezidüel Ġdrar ............................................................................................... 19 Ġdrar ÇıkıĢı ile Ġlgili Bulgular .......................................................................19 TANI ARAÇLARI ............................................................................................ 20 1. Anamnez. ...................................................................................................21 2. ĠĢeme Günlüğü. .......................................................................................... 21 3. Fizik Muayene. .......................................................................................... 21 4. Üriner Sistem Ultrasanografi. ...................................................................22 5. Ürodinami. ................................................................................................. 22 6. Sistoskopi. ..................................................................................................22 7. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG). .............................................. 22 8. Psikolojik tarama. ..................................................................................... 22 AYIRICI TANI ................................................................................................. 23 TEDAVĠ ............................................................................................................ 24 Standart Tedavi ............................................................................................. 24 Spesifik GiriĢimler ........................................................................................ 25 PROGNOZ ........................................................................................................25

VI

GEREÇ VE YÖNTEM ......................................................................................... 26 ARAġTIMA TĠPĠ .............................................................................................. 26 EVREN .............................................................................................................. 26 ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ ........................................................................... 26 ÖRNEKLEM YÖNTEMĠ ................................................................................. 26 ÇALIġMANIN BAĞIMLI DEĞĠġKENLERĠ ................................................. 27 ĠĢeme ve barsak fonksiyon bozukluğu ile ilgili sorular ................................ 27 Gündüz Ġdrar Kaçırma (GĠK) ......................................................................27 ĠĢeme Bozukluğu ........................................................................................... 28 AĢırı Aktif Mesane ........................................................................................ 28 ÇALIġMANIN BAĞIMSIZ DEĞĠġKENLERĠ ............................................... 28 Sosyo-ekonomik durum. ............................................................................... 28 Demografik bilgiler. ...................................................................................... 28 Çocukla ilgili bilgiler. .................................................................................... 28 VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI ........................................................................29 Anket formu. ................................................................................................. 29 Anket Formu Ġle Ġlgili Açıklamalar .............................................................. 29 ĠZĠNLER ........................................................................................................... 29 ĠSTATĠSTĠKSEL ANALĠZ .............................................................................. 30 BULGULAR .........................................................................................................31 TANIMLAYICI BĠLGĠLER ............................................................................ 31 Katılım Hızı ...................................................................................................31 Çocukla Ġlgili Bilgiler .................................................................................... 31 Sosyodemografik Özellikler ..........................................................................32 GÜNDÜZ ĠDRAR KAÇIRMA (GĠK)............................................................... 32 Gündüz Ġdrar Kaçırma Tipleri .....................................................................33 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 34 Monosemptomatik Nokturnal Enürezis Prevalansı .....................................34 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ...................................................... 35 AġIRI AKTĠF MESANE................................................................................... 37 ĠġEME BOZUKLUĞU VE ĠLĠġKĠLĠ RĠSK FAKTÖRLERĠ ......................... 38 Sosyodemografik Faktörler ile ĠĢeme Bozukluğu Arasındaki ĠliĢki ............ 38

VII

Sağlık Durumu ile Ġlgili Risk Faktörleri ...................................................... 42 Kullanılan Tuvalet Tipi ve ĠĢeme ġekli ile Ġlgili Özellikler .......................... 43 Aile Öyküsü ...................................................................................................45 ĠġEME BOZUKLUĞUNUN YAġAM KALĠTESĠNE ETKĠSĠ....................... 46 TARTIġMA........................................................................................................... 47 GÜNDÜZ ĠDRAR KAÇIRMA .........................................................................47 Gündüz Ġdrar Kaçırma Tipleri .....................................................................50 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 50 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ...................................................... 51 Gündüz Ġdrar Yapma Sıklığı ........................................................................52 AġIRI AKTĠF MESANE................................................................................... 53 ĠġEME BOZUKLUĞU ..................................................................................... 54 ĠĢeme Bozukluğu Prevelansına EĢlik Edebilecek Risk Fatörleri ................. 55 ĠġEME BOZUKLUĞUNUN YAġAM KALĠTESĠ ÜZERĠNE ETKĠSĠ..........62 SONUÇLAR ..........................................................................................................64 KAYNAKLAR ......................................................................................................66 EKLER

VIII

SĠMGELER VE KISALTMALAR

AAA

:Ailesel Akdeniz Ateşi

AAM

:Aşırı Aktif Mesane

AÜS

:Alt Üriner Sistem

AÜSS

:Alt Üriner Sistem Semptomları

GĠK

:Gündüz İdrar Kaçırma

ICCS

:International Children’s Continence Society

ĠBSS

:İşeme Bozukluğu Semptom Skoru

ĠYE

:İdrar Yolu Enfeksiyonu

MNE

:Monosemptomatik Nokturnal Enürezis

PACCT

:Paris Consensus on Childhood Constipation Terminology Group

PĠM

:Pontin İşeme Merkezi

SPSS

:Statistical Package for Social Sciences

VÜR

:Veziko Üreteral Reflü

IX

TABLOLAR DĠZĠNĠ Sayfa No

Tablo 1. Alt üriner sistem semptomları. ....................................................................9 Tablo 2. İl merkezindeki ve ilçelerdeki çalışmanın yapıldığı okullar. .................... 27 Tablo 3. Gündüz idrar kaçırma prevelansı. ............................................................. 33 Tablo 4. Enürezis noktürnanın gündüz idrar kaçırma sıklığına göre dağılımı. .........34 Tablo 5. MNE prevalansının kız ve erkek cinsiyete göre dağılımı. .......................... 34 Tablo 6. Depolama fazı semptomları. .....................................................................35 Tablo 7. Gündüz idrar sıklığının işeme bozukluğuna etkisi .....................................35 Tablo 8. Boşaltım fazı semptomları. .......................................................................36 Tablo 9. Depolama ve boşaltım fazı semptomları. .................................................. 36 Tablo 10. Aşırı aktif mesane prevelansı ve cinsiyete göre dağılımı. ....................... 37 Tablo 11. Aşırı aktif mesanesi olan çocuklarda İdrar yolu enfeksiyonu varlığı. .......38 Tablo 12. İşeme bozukluğu olan ve olmayan grupta cinsiyete göre dağılım. ........... 38 Tablo 13. İşeme bozukluğu olan ve olmayan grupta yaşa göre dağılım. .................. 39 Tablo 14. Sosyodemografik özelliklerin işeme bozukluğuna göre dağılımı. ............ 40 Tablo 15. Aile ile ilgili bilgilerin işeme bozukluğuna göre dağılımı. ....................... 41 Tablo 16. İYE, kronik hastalık varlığı ve prematüre doğum öyküsü sıklığı. ........... 42 Tablo 17. İşeme bozukluğu prevelansının kullanılan tuvalet tipi, işeme şekli, İYE ve kronik hastalık varlığına göre dağılımı. ...................................................................43 Tablo 18. Kullanılan tuvalet tipi ve işeme şeklinin dağılımı. ...................................43 Tablo 19. İşeme şeklinin cinsiyete göre dağılımı. ................................................... 44 Tablo 20. İşeme bozukluğunun tuvalet tipi ve işeme şekline göre dağılımı. ............ 44 Tablo 21. Kız çocuklarında işeme bozukluğu prevelansının işeme şekline göre dağılımı. ................................................................................................................. 45 Tablo 22. Erkek çocuklarında işeme bozukluğu prevelansının işeme şekline göre dağılımı. ................................................................................................................. 46 Tablo 23. Aile öyküsü ile işeme bozukluğu arasındaki ilişki. ................................. 46 Tablo 24. Çocuklarda gündüz idrar kaçırmanın yaşam kalitesine etkisi. ................. 46

X

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ Sayfa No ġekil 1. Çocuklarda idrar kaçırma çeşitleri .............................................................. 10 ġekil 2. İşeme sırasındaki idrar tutma manevraları .................................................. 12 ġekil 3. Öğrenci sayısının yaşa ve cinsiyete göre dağılımı. ......................................31 ġekil 4. Gündüz idrar kaçırma tiplerinin cinsiyete göre dağılımı ............................. 33 ġekil 5. Aşırı aktif mesane prevelansının yaşa göre dağılımı. ..................................37 ġekil 6. İşeme bozukluğu prevelansının yaşa göre dağılımı. .................................... 39

XI

ÖZET Denizli Ġlinde 6-15 YaĢ Arası Okul Çocuklarında ĠĢeme Bozukluğu Prevelansı ve EĢlik Eden Faktörler Dr. Ayşe ÇOLPAN YURDAKUL İdrar kaçırma çocukluk döneminin sık karşılaşılan sorunlarından biridir. Olguların büyük çoğunluğu fonksiyonel tip idrar kaçırma ile ifade edilirler ve bu çocukların sadece küçük bir kısmında nörolojik, yapısal ya da diğer nedenler bulunur. Bu çalışmanın amacı Denizli’de 6-15 yaş arasındaki okul çağı çocuklarında gündüz idrar kaçırma (GİK) ve işeme bozukluğu prevelensı ile bu durumu etkileyen risk faktörlerini ortaya koymaktır. Bu amaçla GİK ve işeme bozukluğunun tanımlanması için, Uluslararası Çocuk Kontinans Derneği (ICCS) ölçütleri ve İşeme Bozukluğu Semptom Skoru (İBSS) kullanılmıştır. Çalışmamızda sorgulama formu üç tabakalı örneklem yöntemiyle seçilen 4668 öğrenciye uygulandı, %86 başarı elde edildi. Nörolojik ya da ürolojik problemi olan çocuklar çalışma dışı bırakıldı. Çalışmaya katılan öğrenciler arasında gündüz idrar kaçırma prevelansı %25,4, işeme bozukluğu prevalansı %9,3 saptandı. Anne ve baba yaşı, eğitim düzeyi, kardeş sayısı, odabaşına düşen kişi sayısı, pozitif aile öyküsü,

geçirilmiş idrar yolu enfeksiyonu işeme

bozukluğunu etkileyen risk faktörleri olarak saptandı (p