DEMOGRAFİK GÖSTERGELER 1. NÜFUS VE GÖÇ 1.1 Nüfus 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemine göre; TR72 bölgesi, Türkiye toplam nüfusunun %3,1 ine sahip olup, 26 Düzey 2 Bölgesi arasında nüfus büyüklüğü bakımından 11. sıradadır. (1) Nüfus olarak yıllar içinde bölgede artış gerçekleşmiş olsa da, Türkiye nüfus artış hızını 1965 yılından sonraki verilerde yakalayamadığı, genel olarak Türkiye’nin artış hızının 10 puan altında seyrettiği gözlenebilir. Bölgedeki nüfus özellikle 2000’li yıllarda artış kaybetmiştir ve projeksiyonlarda da azalan artış gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. (Grafik) İllerin nüfus gelişimleri incelendiğinde ise Kayseri’nin göç alan, Sivas ve Yozgat illerinin de göç veren iller olması grafiklerin açıklaması olarak yorumlanabilir. Bölgede, Kayseri ilinde nüfus artış göstermektedir, ancak Sivas ve Yozgat illerinde nüfus özellikle 2000’li yıllardan sonra devamlı olarak azalma göstermektedir. 90

30

1,6

40

80

25

1,4

30

70

20

1,2

60

15

1

50

10

0,8

-10

40

5

0,6

-20

30

0

20

-5

10

-10

0

-15

Milyon

Milyon

1.

20 10 0

-30

0,4

-40

0,2

-50

0

-60

Kayseri Nüfus Sivas Nüfus Yozgat Nüfus Kayseri Yıllık Nüfus Artış Hızı Sivas Yıllık Nüfus Artış Hızı Yozgat Yıllık Nüfus Artış Hızı

Türkiye Nüfus TR72 Nüfus Türkiye Yıllık Nüfus Artış Hızı TR72 Yıllık Nüfus Artış Hızı

Şekil 1 - Türkiye ve TR72 Bölgesi Nüfus Gelişimi ve Projeksiyonları (1) Tablo 1 - 2023 Projeksiyon ve Nüfus Artış Hızı (1) 2012 Kayseri

2023 Projeksiyon

2023-2012 Nüfus Artış Hızı

1.274.968

1.488.752

1,41%

Sivas

623.535

582.283

-0,62%

Yozgat

453.211

305.907

-3,57%

TR72

2.351.714

2.376.942

0,10%

Türkiye

75.627.384

84.247.088

0,98%

2.

TR72 Bölgesinde nüfus, özellikle merkez ilçelerde toplanmış ve 2007-20012 yılları arasında da bu ilçelerde artmaya devam etmiştir. Gölova, Hacılar, İncesu, İmranlı, Zara, Boğazlıyan gibi merkez ilçe olmamasına rağmen nüfusun artış gösterdiği ilçelerde doğum oranlarının ölüm oranlarından fazla olması ve yeni iş olanaklarının artması ile ilişkilendirilebilir. Merkez ilçelerden Talas ilçesinin Kayseri ilinde üniversite ilçesi olarak bilinmesi, yeni üniversitelerin açılması ile öğretim görevlisi ve öğrenci nüfusunda meydana gelen artış ile nüfusta yükseliş görülmüştür. Merkez olmayan ilçelerde nüfusun merkez ilçelere göç etmesi bölgedeki en büyük problemlerden biridir. Merkez dışı ilçelerde yaşanabilirlik seviyesinin artırılması, sosyal olanakların geliştirilmesi, yeni istihdam yaratılması bu anlamda göçü engelleyici olabilir.

Şekil 2 - İlçeler 2012 Yılı Nüfusu ve 2007-2012 Ortalama Nüfus Artış Hızı Haritası (1)

3.

2012 yılı nüfus sonuçlarına göre Türkiye’de kilometrekare başına düşen kişi sayısı 96’dır. Düzey 2 bölgeleri arasında TR72 bölgesi yüzölçümü olarak en büyük bölge olmasından dolayı bölgede kilometrekare başına düşen kişi sayısında; 39,3 kişi ile 26 bölge arasında sondan 4. sıradadır.

Şekil 3 - Düzey 2 Bölgeleri Nüfus Yoğunluk Haritası (1)

4.

İlçe nüfus yoğunlukları incelendiğinde; özellikle Kayseri Melikgazi ilçesinde kilometrekare başına 3.124 kişi ile İstanbul’un ortalama nüfus yoğunluğu olan kilometre kare başına 2.607 kişiden fazla bir yoğunluğa sahip olduğu görülebilir. Yüzölçümü olarak görece küçük bir ilçe olan Melikgazi’nin nüfusu Yozgat ilinin de dahil olduğu 41 ilin nüfusundan fazladır. (Tüik 2012) Talas ilçesinin nüfusu da üniversitelerin çoğalması ve faaliyete geçmesi ile yoğunluğu artan bir ilçe olarak karşımıza çıkmaktadır. Yozgat Merkez ilçesinde nüfus sayı olarak fazla olmasına rağmen, yüzölçüm olarak geniş olması sebebiyle en yoğun 8. İlçe olarak görülmektedir. Nüfus yoğunluğu olarak il merkez ilçelerinin yoğun olduğu, diğer ilçelerin nüfus yoğunluklarının düşük olduğu görülebilir. Ancak Yozgat ilinde dağılımın daha orantılı olduğu, Sivas ve Kayseri illerinde ise, merkez ilçeleri dışında yoğunlukların çok az olduğu haritadan gözlemlenebilir. Buradan özellikle Kayseri ve Sivas illerinde il merkez ilçelerinin gelişmelerinin diğer merkez dışı ilçeleri nüfus yoğunluğu anlamında olumsuz yönde etkilediği sonucuna varılabilir.

Şekil 4 - TR72 Bölgesi İlçeleri Nüfus Yoğunlukları (1) (2)

5.

Yirminci yüzyılın en önemli özelliklerinden birisi kentsel nüfusun tüm dünyada hızla artmasıdır. 2008 yılı itibariyle dünya üzerinde yaşayan her iki kişiden birinin kentlerde yaşadığı tahmin edilmiştir. (3) Kentsel nüfus artışı hem Türkiye’de hem de TR72’de görülmüştür. Özellikle 1965 sayımında neredeyse köy nüfusunun yarısı kadar şehir nüfusu bulunduran Kayseri’de Türkiye’ye oranla çok hızlı bir şehirleşme gerçekleştiği söylenebilir. Bunda Kayseri’de gelişen sanayi ile birlikte köyden kente göçün etkisi büyüktür. Yozgat ve Sivas’ta ise şehirleşme oranı Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Bu tablodan bu iki kentte ekonominin tarım ve hayvancılığa Türkiye ortalamasına göre daha fazla dayandığını söylenebilir.

Yıllara Göre İl ve İlçe Merkezi Nüfuslarının Belde ve Köy Nüfusuna Oranı 8 6 4 2 0 1965

1970

1975

1980

Türkiye

TR72

1985 Kayseri

1990

2000

Sivas

2007

2012

Yozgat

Şekil 5 - Yıllara Göre İl ve İlçe Merkezi Nüfuslarının Belde ve Köy Nüfusuna Oranı (1)

1.2 İller Kaba Doğum Hızı 6.

Kaba doğum hızı, bin kişi başına düşen yıllık doğum sayısı ile bulunur. Bölgede yıllık doğum hızları 2009, 2010 ve 2011 yıllarına göre incelendiğinde, Kayseri ilinin doğum hızının Türkiye ortalamasından yüksek olduğu, ancak Sivas ve Yozgat illerinin Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülebilir. Yozgat ve Sivas illerinde nüfusun giderek yaşlanıyor olması ve genç nüfusun göç ile başka illere gitmesi doğum hızının düşük olma sebeplerindendir. Kaba Doğum Hızı 19 18 17 16 15 14 2009

2010

Kayseri

Sivas

Yozgat

2011 TR72

Türkiye

Şekil 6 - TR72 Bölgesi İlleri Kaba Doğum Hızı (1)

1.3 Nüfusun Yaş Bakımından İncelenmesi 7.

Yaş durumunun incelenmesi bir coğrafyanın gelişmişlik düzeyinin, çalışabilir çalışamaz durumdaki nüfusun anlaşılması açısından önemlidir. Türkiye’nin 2012 nüfus piramidi incelendiğinde; doğum oranının yıllar içinde artmasının durduğu görülmektedir. Nüfus piramidi olarak gelişmekte olan ülkeler ile paralellik gösterdiği söylenebilir. Gelişmiş ülkelerde nüfusun %30’undan azını çocukların ve %15 kadarını da yaşlıların oluşturduğu düşünülürse; erkeklerde %25.5 çocuk oranı ve %6.5 yaşlı oranı, kadınlarda %24.3 çocuk oranı ve %8.5 yaşlı oranı ile Türkiye’nin çocuk oranında gelişmiş ülkelere benzer bir nüfus yapısı gösterdiği, ancak yaşlı oranında farklı bir yapısı olduğu görülmektedir. TR72 Bölgesi, erkeklerde %26 çocuk oranı ve %7 yaşlı oranı ile kadınlarda %25 çocuk oranı ve %10 yaşlı oranı ile Türkiye nüfus piramidine yakın değerler göstermektedir. Kayseri ilinde bu yüzdeler, erkeklerde çocuk oranı %27 ve yaşlı oranı %6 ile kadınlarda çocuk oranı %26 ve yaşlı oranı %8’dir. Sivas ilinde bu yüzdeler erkeklerde çocuk oranı %24 ve yaşlı oranı %9 ile kadınlarda çocuk oranı %23 ve yaşlı oranı %11’dir. Yozgat ilinde ise erkeklerde çocuk oranı %25 ve yaşlı oranı %9 ile kadınlarda çocuk oranı %24 ve yaşlı oranı %11’dir. Nüfus piramit yapısı hem Türkiye’de, hem

de bölge illerinde benzer bir yapı göstermektedir. TÜSİAD’ın yayınlamış olduğu 2050’ye Doğru Nüfus Bilim ve Yönetim raporunda nüfus piramiti çeşitlerinden, IV. Evre olarak adlandırılan, doğum ve ölüm hızlarının düşük olduğu, yüksek bağımlılık oranı ve uzun yaşam ümidi özelliklerinin görüldüğü piramit çeşidi bölge yapısına uygundur denilebilir. Türkiye Nüfus Piramidi 2012

TR72 Bölgesi Nüfus Piramidi 2012

'90+'

'90+'

'80-84'

'80-84'

'70-74'

'70-74'

'60-64'

'60-64'

'50-54'

'50-54'

'40-44'

'40-44'

'30-34'

'30-34'

'20-24'

'20-24'

'10-14'

'10-14'

'0-4'

'0-4' 10

5

0

5

Erkek

10

10

5

Kadın

0

Erkek

Kayseri Nüfus Piramidi 2012

5

10

Kadın

Sivas Nüfus Piramidi 2012

'90+'

'90+'

'80-84'

'80-84'

'70-74'

'70-74'

'60-64'

'60-64'

'50-54'

'50-54'

'40-44'

'40-44'

'30-34'

'30-34'

'20-24'

'20-24'

'10-14'

'10-14'

'0-4'

'0-4' 10

5

0 Erkek

Kadın

5

10

10

5

0 Erkek

Yozgat Nüfus Piramidi 2012 '90+' '80-84' '70-74' '60-64' '50-54' '40-44' '30-34' '20-24' '10-14' '0-4' 10

5

0 Erkek

5 Kadın

10

Şekil 7 - Türkiye, TR72, Kayseri, Sivas ve Yozgat 2012 Nüfus Piramitleri (1)

5 Kadın

10

8.

Yaş bağımlılık oranı bir bölgede çalışma yaşında sayılan her 100 kişinin bakmakla yükümlü olduğu çalışmayan nüfus sayısını gösterir. Başka bir ifade ile bir bölgedeki 0-14 yaş ve 65 yaş üstü nüfus toplamının 15-64 yaş grubundaki nüfusa oranının yüzde olarak ifade edilmesidir. Gelişmiş ülkelerde bu oran %50 civarındayken az gelişmiş ülkelerde bu oran yükselmektedir. 2011 yılı verilerine göre; Almanya %51, Pakistan %64 ve Suriye %67 yaş bağımlılık oranlarına sahiptir. (Dünya Bankası, 2011) Yaş bağımlılık oranı özellikle devlet desteğine muhtaç olan nüfusun oranının görülmesi açısından önemlidir. Türkiye’de bu oranda son 20 yılda hızlı bir azalma meydana gelmiş ve %48 seviyelerine ulaşılmıştır. Bu oranda aile planlaması çalışmalarının etkisi görülebilir. TR72 bölgesinde ise bu oran Türkiye ile yakın değerler göstermektedir. 80,00% 75,00%

Kayseri

70,00% 65,00%

Sivas

60,00%

Yozgat

55,00%

TR72

50,00%

Türkiye

45,00% 1990

2000

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Şekil 8 - Yıllar Bazında Yaş Bağımlılık Oranı (1)

9.

İlçeler bazında yaş bağımlılık oranları incelendiğinde; özellikle merkez ilçelerde yaşlı nüfus oranının merkez olmayan ilçelere göre daha düşük olmasından dolayı merkez ilçelerde yaş bağımlılık oranının düşük olduğu, merkez olmayan ilçelerde ise bu oranın %70 seviyelerine kadar yükseldiği görülmektedir.

Şekil 9 - 2012 Yılı İlçeler Nüfus ve Yaş Bağımlılık Oranı Haritası (1)

10. Türkiye’de ortanca yaş özellikle 1985 yılından günümüze kadar yükselme eğilimi göstermiştir. 2023 projeksiyonları da 2023’e kadar ortanca yaşın 34’e yükseleceğini söylemektedir. Bu bağlamda Türkiye, genç nüfusu yoğunlukta olan bir ülkeden, nüfusu giderek yaşlanan bir ülke olma yolunda ilerlemektedir. TR72 bölgesi bazında ortanca yaş incelendiğinde, özellikle Yozgat ilinde 2023 yılında ortanca yaşın kadınlarda 43, erkeklerde 40 olması beklenmektedir. Bunun en büyük etkenlerinden biri, Yozgat ilinin göç veren bir il olması ve bunu önümüzdeki yıllarda da devam ettirecek olmasıdır. Bu sebeple Yozgat ilinin nüfusu yaşlanmaya devam edecektir. Tablo 2 - Türkiye ve TR72 Bölgesi'nde Ortanca Yaş Dağılım ve Projeksiyonu (1)

Yıllara Göre Türkiye'de Ortanca Yaş Dağılımı

İl

2023 Kadın Toplam Erkek

Kadın

Türkiye 30,07

29,49

30,65

34,00

33,30

34,60

Kayseri 29,31

28,87

29,78

33,06

32,53

33,57

Sivas

30,37

29,84

30,93

35,47

34,83

36,13

Yozgat

30,48

29,63

31,39

41,63

40,10

43,23

TR72

29,82

29,27

30,40

-

-

-

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2023

40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00

2012 Toplam Erkek

Ortanca yaş

1.4 Göç 11. TR72 bölgesi için göç verileri incelendiğinde, Kayseri ilinin özellikle 2000’li yıllardan sonra göç alan bir grafik sergilediği, Yozgat ve Sivas illerinin ise göç veren bir grafik sergilediği görülebilir. Özellikle Sivas ilinde her yıl %2’den fazla bir nüfusun göç ile başka şehirlere gitmesi, şehrin geleceği açısından olumsuz etkidedir. Aynı şekilde Yozgat ilinde de nüfustaki azalma sebeplerinden biri göç vermesidir denilebilir.

Yıllara Göre Net Göç Hızı (Binde) -10,0

1975-1980

1980-1985

1985-1990

1995-2000

2007-2008

2008-2009

2009-2010

2010-2011

-60,0

-110,0

Kayseri

Yozgat

Sivas

Şekil 10 - Yıllara Göre Net Göç Hızı (Binde) (1)

12. Kayseri ili özellikle komşu illerine göre sanayi anlamında gelişmiş bir şehir olmasından dolayı, TR72 bölgesi illeri, Nevşehir gibi illerden göç almaktadır. Nüfusa Kayseri’de kayıtlı olarak farklı şehirlerde bulunan toplam 453.272 kişiden 150.585 kişi İstanbul’da, 95.209 kişi Ankara’da ve 28.308 kişi Antalya’da ikamet etmektedir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerden göç alması ise daha önce bu şehirlere

yerleşen Kayserililerin geri dönmesi, üniversite okumaya giden Kayserili öğrencilerin mezun olup Kayseri’ye gelmesi, yeni iş imkanları ile açıklanabilir.

Şekil 11 - Kayseri İli Aldığı ve Verdiği Göç Haritası (1)

13. İstanbul İlinde ikamet eden nüfusun nüfusa kayıtlı olduğu illere bakıldığında; 728.956 kişi ile Sivaslıların İstanbul’da yaşayan en kalabalık grup olduğu görülebilir. (TÜİK 2012) Bu nüfus Sivas’ta ikamet eden Sivaslı nüfusundan fazladır. Özellikle İstanbul’da yaşayan Sivaslıların geri dönmeleri ile Sivas ilinde tersine göçe bağlı nüfus artışı yaşanabilir. Bu sebeple Sivas ilinde yeni iş alanlarının oluşturulması elzemdir. Sivas ili en çok göçü İstanbul’dan aldığı gibi yine en çok göçü İstanbul’a vermektedir. Özellikle İstanbul’daki Sivaslılar göçün İstanbul’a doğru gitmesinde etkendir. İstanbul ilinde yapılan Sivaslılara özgü günlerde Sivas ilindeki iş olanaklarından bahsedilmesi göçün geri gelmesine etken olabilir.

Şekil 12 - Sivas İli Aldığı ve Verdiği Göç Haritası (1)

14. Yozgat göç alma ve verme haritaları incelendiğinde göçü en çok Ankara, İstanbul ve Kayseri illerinden aldığı ancak en çok Ankara’ya verdiği anlaşılabilir. Özellikle yakın olmasından dolayı Ankara’ya göç etmiş, Ankara’da ikamet eden Yozgatlı sayısı 323.611’dir. Bu sayı İstanbul’da 134.451, Kayseri’de 59.248’dir. Yine Sivas’ta olduğu gibi, Yozgat ilinde de yeni iş imkanlarının oluşması, sosyal hayatın canlanması göç eden kesimin geri gelmesinde etkili olabilir. Aynı şekilde Ankara’da yapılabilecek etkinliklerde Yozgat potansiyel iş imkanları tanıtımları yapılabilir.

Şekil 13 - Yozgat İli Aldığı ve Verdiği Göç Haritası (1)

15. TR72 Bölgesinin aldığı ve verdiği göçler 2009 yılı verilerine göre eğitim bakımından incelendiğinde bölgeye gelen ve bölgeden giden nüfusun en çok lise ve dengi okul mezunu olduğu görülmektedir. Bölgenin bu anlamda beyin göçü yaşayan bir bölge olmadığı söylenebilir. Üniversite sayılarının artması ile bu rakamlarda üniversite mezun göçünün artmış olması muhtemeldir.

1.859; 3%

TR72 Bölgesi Eğitim Durumuna Göre Verilen Göç Oranları (2009)

5.989; 10%

18.736; 32% 9.277; 16%

12.535; 22%

433; 1% 1.986; 4% 2.333; 4% 104; 0% 4.574; 8%

Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen

TR72 Bölgesi Eğitim Durumuna Göre Alınan Göç Oranları (2009) 1.855; 4%

17.728; 36%

3.988; 8% 7.288; 15% 11.637; 23% 359; 1% 136; 0% 1.826; 2.211; 4% 4%

Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen

2.567; 5%

Şekil 14 - TR72 Bölgesi Eğitim Durumuna Göre Alınan ve Verilen Göç Oranları (2009) (3)

2. EĞİTİM 16. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısına ilişkin veriler; okul çağı nüfusunun büyüklüğü, yeni kayıt oranları, okullaşma oranlarının hesaplanması konusunda yön gösterir ve eğitim politikalarında temel oluşturur. Aynı zamanda nüfus yaş oranlarının projeksiyonları, eğitim hizmetleri planlamaları için elzemdir. Türkiye 2050 projeksiyonlara göre, okul çağı nüfusu ilk 8 yıl içinde çok az artış gösterecek olmasına rağmen, 2020 yılından sonra sürekli azalma gösterecek ve 2050 yılında okul çağındaki nüfusun payı (3-22 yaş) %35’ten, %25’e düşecektir. Bu azalma eğitim sektörü bakımından Türkiye’ye bir avantaj olarak dönebilir, bu yıllarda eğitimin niteliğini geliştirme, cinsiyet eşitliğinin sağlanması gibi konularda bir fırsat yaratabilir. Aynı şekilde giderek artan yetişkin nüfusun eğitim ihtiyaçları için de yeni düzenlemeler gerekebilir. (3) 2.1 Okuryazarlık Oranları

17. Türkiye’de okuryazarlık oranı ilköğretimin zorunlu hale getirilmesi ile son 10 yılda hızlı bir artış göstermiş olup 2012 için ortalamada %90.81 seviyelerine gelmiştir. TR72 Bölgesinde %88.01 oranı ile Türkiye’nin gerisinde kalmış olsa da yine son 10 yılda gelişme göstermiştir. Ancak bölgedeki genel gelişme, ilçelere aynı oranda yansıyamamıştır. 1990 yılında okuryazarlık ilçelerde %66 ile %87 arasında değerler alırken, 2012 yılına geldiğimizde %69 ve %94 arasında değerler aldığı görülebilir. 1990 yılında okuryazarlık özellikle Kayseri ilçelerinde yüksek değerler alırken,

2012 yılına gelindiğinde Yozgat’ın da ilçelerde yüksek değerler almaya başladığı görülebilir. Sivas ilinin bu anlamda 2012 yılı için ortalamada Yozgat ile yakın değerler sergilediği bilinse de, bu değerin özellikle Sivas Merkez ilçesinden kaynaklandığı, merkez dışı ilçelerde ise okuryazarlık oranlarında geride kaldığı görülebilir. Bu sebeple Sivas ili için merkez dışı ilçelerde okuryazarlık kampanyaları ile halkın okuryazarlık seviyesinin artması sağlanmalıdır. İl geneli kampanyaların dışında, TR72 Bölgesinde özellikle; Kayseri ilinden Felahiye, Özvatan ve Sarız ilçeleri, Sivas ilinden Akıncılar, Doğanşar, Gölova, İmranlı, Koyulhisar ve Zara ilçeleri, Yozgat ilinden ise Çandır ilçesinde okuryazarlık programları açılması ve halkın bilinçlendirilmesi önemlidir. 1990 YILI OKUR YAZARLIK

2011 YILI OKURYAZARLIK

Şekil 15 - 1990 ve 2011 Yılları Nüfus Büyüklük ve Okuryazar Oranı Haritası (1)

İlçeler Okur Yazarlık Oranları Akkışla Yerköy Bünyan Yenifakılı Develi 95,00% Şefaatli Felahiye Sorgun Hacılar 90,00% Sarıkaya İncesu Saraykent Kocasinan 85,00% Merkez Melikgazi Kadışehri Çekerek

80,00% 75,00%

Çayıralan Çandır Boğazlıyan

Özvatan Pınarbaşı Sarıoğlan

70,00% 65,00%

Aydıncık

Sarız Talas Tomarza

Akdağmadeni

Yahyalı

Zara

Yeşilhisar

Yıldızeli

Akıncılar

Ulaş Altınyayla Şarkışla Divriği Suşehri Doğanşar Merkez Gemerek Koyulhisar Gölova Kangal İmranlı HafikGürün Okur Yazarlık Oranı Türkiye TR72 Kayseri Sivas

Şekil 16 - İlçeler Okuryazarlık Oranları (1)

Yozgat

2.2 İlköğretimde Okullaşma Oranları ve Fiziki Yapı 18. İlköğretim okullaşma oranlarında, Türkiye son yıllarda yapılan politikalar ile büyük bir başarı yakalamıştır. 2011/2012 okul yılı verilerine göre, Türkiye ortalamada %98,67 oranına ulaşmıştır. Aynı başarıdan TR72 Bölgesi bütün illeri için söz etmek mümkün değildir. Kayseri ilinde, 2007/2008 yılına ait değer %99,57 ile yüksek değerleri yakalamışken, 2011/2012 yılına gelindiğinde bu değerin düştüğü görülebilir. Sivas ilinde ise gösterilen gelişme Türkiye ortalamasını son yıllarda geçmiştir. Yozgat iline gelindiğinde ise, son 5 yıl için ilköğretim okullaşma oranının düşük değerlerde seyrettiği görülebilir. Her ne kadar gelişme eğrisi gösterse de Türkiye ortalamasının bir hayli altında kalınmıştır. İlköğretimde okullaşma oranının Yozgat ilinde düşük olmasının sebeplerinin incelenmelidir. Yıllara Göre İlköğretim Okullaşma Oranı

2011/2012 Öğretim Yılı İlköğretim Okullaşma Oranı Türkiye

100,00 98,00 96,00 94,00 92,00 Yozgat

90,00

100,00 99,00 98,00 97,00 96,00 95,00 94,00 93,00

Kayseri

88,00 86,00

Türkiye

Kayseri

Sivas

Yozgat

Sivas Toplam

Kadın

Erkek

Türkiye

Şekil 17 - Yıllara ve İllere Göre İlköğretim Okullaşma Oranı (1)

19. Bölge derslik başına düşen 24 öğrenci ile Türkiye ortalaması olan 30 öğrenciden iyi konumdadır denilebilir. Kayseri derslik başına ortalama 28, Sivas 21 ve Yozgat 19 öğrenciye sahiptir. İlköğretimde derslik başına düşen öğrenci nüfusu ilçelere göre incelendiğinde; özellikle merkez ilçeler olan Kocasinan, Melikgazi, Talas, Sivas Merkez’de derslik başına düşen öğrenci nüfusunun yoğun olduğu görülmektedir. Özellikle Melikgazi ilçesinde derslik başına düşen ortalama 35,4 öğrenci ile yoğun dersliklere sahip ilçelerdendir. Melikgazi, Talas ve Kocasinan ilçelerinde bu anlamda okul ve derslik sayısının artırılması gerekebilir. 20. Öğretmen başına düşen öğrenci mevcudu 2011/2012 Öğretim Yılı için Türkiye’de ortalama 20 öğrencidir. TR72 bölgesinde bu mevcut 18 iken Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinde sırasıyla 19, 17 ve 17 öğrencidir. İlçeler bazında bu değer incelendiğinde; derslik tablosundan daha farklı bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Kayseri ilinden Kocasinan, Melikgazi, Talas ve Pınarbaşı ilçeleri, Sivas ilinden Pınarbaşı ilçesi ve Yozgat ilinden Aydıncık, Kadışehri, Akdağmadeni ve Sarıkaya ilçelerinde öğretmen başına düşen öğrenci mevcudunun diğer ilçelere göre yüksek olduğu görülmektedir. Merkez ilçelerde bu oranın yüksek olması öğrenci sayısının çok olması ile, merkez dışı ilçelerde çok olması ise gelen öğretmenlerin genelde tayin imkanları ile başka şehir ya da ilçelere atanmasından kaynaklanmaktadır.

Şekil 18 - İlçeler Bazında İlköğretimde Derslik ve Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı Haritaları (4)

2.3 Ortaöğretimde Okullaşma Oranları ve Fiziki Yapı

21. Ortaöğretimde okullaşma oranları incelendiğinde; son 5 yılda Türkiye’de okullaşma oranları %10’a yakın artarak %67 değerlerine ulaşmıştır. Kayseri ilinde ortalama okullaşma oranı Türkiye’nin son 5 yılda hep üzerinde değerler alarak 2011/2012 Öğretim Yılı’nda %74 seviyelerine ulaşmıştır. Sivas ili genel olarak Türkiye ortalaması ile yakın değerler alırken, özellikle Yozgat ili ilköğretimde olduğu gibi Türkiye ortalamasının bir hayli altında değerler almaktadır. Bu sebeple, özellikle Yozgat ilinde ailelerin çocuk eğitimi konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Bölgede genel olarak kız öğrencilerde okullaşma oranı daha yüksek gözükmektedir. Özellikle Türkiye’nin doğu illerinde görülen kız öğrencilerindeki okullaşmadaki düşük oranlar TR72 bölgesinde gözlenmemektedir. TR72 bölgesinde ortaöğretim eğitiminde cinsiyet ayrımı yapılmıyor denilebilir. Ortaöğretim Okullaşma Oranı Türkiye

Yıllara Göre Ortaöğretim Okullaşma Oranı 80,00 75,00 70,00 65,00 60,00 55,00 50,00 45,00

75,00 70,00 65,00 60,00

Yozgat

Türkiye

Kayseri

Sivas

Yozgat

Toplam

Kayseri

55,00

Sivas Kadın

Şekil 19 - Yıllara ve İllere Göre Ortaöğretim Okullaşma Oranı (1)

Erkek

Türkiye

22. Ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayıları incelendiğinde, TR72 bölgesinin derslik başına ortalama 27 öğrenci ile Türkiye ortalaması olan derslik başına 31 öğrenciden iyi durumda olduğu görülebilir. Aynı ortalama Kayseri için 29, Sivas için 28 ve Yozgat için 22’dir. İller arasında derslik sayısında Yozgat’ın ortaöğretimde en iyi durumda olduğu söylenilebilir. İlçeler bazında aynı ortalama incelendiğinde; Melikgazi ilçesinde 37, Sivas Merkez ilçesinde 36, Yerköy ilçesinde 35 ve Talas ilçesinde 30 öğrenci ile dersliklerde öğrenci yoğunluğu olduğu görülebilir. Özellikle Melikgazi, Sivas Merkez ve Yerköy ilçelerinde bu anlamda yeni dersliklere ihtiyaç vardır denilebilir. 23. Ortaöğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ortalaması 16’dır. TR72 Bölgesi’nde bu ortalama 15 öğrenci ile Türkiye ortalamasından daha iyi durumdadır denilebilir. Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinde ise öğretmen başına düşen öğrenci sayısı sırasıyla, 15,16 ve 15 öğrencidir. İlçeler incelendiğinde merkez dışı ilçelerden özellikle Kadışehri, Yıldızeli, Altınyayla, İmranlı ve Sarız ilçelerinin öğretmen başına öğrenci yoğunluğu yaşadığı görülebilir. Kadışehri ve Altınyayla ilçeleri hem ilköğretimde hem de ortaöğretimde aynı yoğunluğu yaşadığı için sebeplerinin incelenmesi gerekmektedir.

Şekil 20 - İlçeler Bazında Ortaöğretimde Derslik ve Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı Haritaları (4)

2.4 Yükseköğretim Oranları 24. Bölge gelişmişlik düzeyini belirleyici etmenlerden biri bölgedeki eğitim durumudur. OECD’nin her yıl çıkarmış olduğu Bir Bakışta Eğitim (Education at a Glance) 2012 raporuna göre; 25-64 yaş arası yüksek öğrenim mezunları yüzdesi; Kanada’da %51, İsrail’de %46, Japonya’da %45, A.B.D.’de %42, G.Kore’de %40, Avustralya %38 ve Norveç’de %37’lik oranlar yakalanırken, Türkiye’de aynı oran %13’de kalarak eğitim konusunda geride kalındığını göstermektedir. (5) Ekonomiye katkısı tartışmasız olan ARGE ve yenilikçilik ürünlerinde özellikle üniversite, yüksek lisans ve doktora mezunlarının en büyük katkıyı yaptığı düşünülürse, Türkiye’de üniversite eğitiminin yaygınlaştırılması elzemdir. 22 yaş üstü nüfus için fakülte veya üzeri mezunların oranı Türkiye’de ortalama %13,26’dır. İçinde 6 üniversiteyi barındıran TR72 Bölgesi %11,59 ortalama ile Türkiye ortalamasının altında kalarak 26 Düzey 2 Bölgesi arasından 13. Sıradadır. Kayseri ili %12,98 ortalama ile 81 il içinde 14. sırada, Sivas ili %11,38 oran ile 36. sırada ve Yozgat illi %7,99 oranı ile 76. sırada yer almıştır. (1)

25. Bölgede öğrenci yoğunluğunu oluşturan 3 üniversitenin kuruluş yılları incelendiğinde; Cumhuriyet Üniversitesi’nin 1974 yılında, Erciyes Üniversitesi’nin 1978 yılında, Bozok Üniversitesi’nin ise 2006 yılında kurulduğu bilgisine ulaşılabilir. Yozgat şehrinde üniversite görece yeni bir kurum olduğu için, özellikle beyin göçü ile üniversite mezun sayısında bir hayli geride olan şehirde zaman içinde bir yükseliş beklenmektedir. Bölge’de üniversite mezunu oranının düşük olmasının sebeplerinden biri, sanayisi gelişmiş bir şehir olan Kayseri’nin bile üniversite mezunlarını cezbeden bir ekonomik yapıya sahip olamamasıdır. Özellikle İstanbul, Ankara gibi şehirlerin maaş skalalarının bölgede yakalanamaması nitelikli işgücünün göçmesine sebep olmaktadır. 26. İlçeler yükseköğrenim durumları incelendiğinde; üniversite ilçesi olarak bilinen Talas ilçesinde %19’luk değer ile Türkiye ortalamasının üzerinde bir değer aldığı görülebilir. Ancak bölge geneline bakıldığında ilçelerde %5 oranını geçebilen ilçe çok azdır. Türkiye ortalamasını sadece merkez ilçeler olan Melikgazi, Talas, Sivas ve Yozgat Merkez ilçeler geçebilmiştir. Ancak bu ilçeler de Türkiye ortalamasını çok yüksek oranlarda geçemediği için bölgenin Türkiye ortalamasını geçmesini sağlayamamışlardır. Önümüzdeki yıllarda özellikle Kayseri ilinde yükseköğrenim oranlarında bir ivme beklenmektedir. Kayseri ili 4 üniversitesi ile Türkiye’de üniversite sayısı bakımından İstanbul, Ankara ve İzmir’den sonra Konya ili ile birlikte 4. sıradadır. Özellikle Kayseri’de bulunan üniversitelerin tam kapasite ile eğitim hizmetlerini vermesi durumunda öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin il genel yüksek öğretim seviyesini artıracağı düşünülmektedir.

İlçeler 22 Yaş ve Üstü Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora Toplam Mezun Oranları Sivas Merkez Yeşilhisar Akıncılar Yahyalı Altınyayla 20% Tomarza Divriği Talas Doğanşar Sarız Gemerek 15% Sarıoğlan Gölova Pınarbaşı Gürün Özvatan Hafik 10% Melikgazi

İmranlı 5%

Kocasinan

Kangal

İncesu

Koyulhisar 0%

Hacılar

Suşehri

Felahiye

Şarkışla

Develi

Ulaş

Bünyan Akkışla Yerköy Yenifakılı Şefaatli Sorgun Sarıkaya Saraykent Kadışehri İlçe

TR72

Kayseri

Yıldızeli Zara Yozgat Merkez Akdağmadeni Aydıncık Boğazlıyan Çandır Çayıralan Çekerek Sivas

Şekil 21 - İlçeler Yüksek Öğrenim Oranları (1)

Yozgat

Türkiye

27. Yükseköğrenim seviyesi bölgede düşük olmasına rağmen, Türkiye üniversite haritası incelendiğinde, Kayseri ilinin ön plana çıkan illerden olduğu görülebilir. Bölgede bulunan 6 üniversitenin 4’ü Kayseri ilinde bulunmaktadır.

Şekil 22 - Türkiye Üniversite Haritası (6)

28. İllerdeki üniversite öğrenci sayıları, 2011/2012 öğretim yılı için Kayseri’de 40bine yakın, Sivas’ta 30binlerde, Yozgat’ta ise 10bine yakındır. Birkaç yıl içinde özellikle Kayseri’de Abdullah Gül Üniversitesi’nin faaliyete geçmesi ve Melikşah, Nuh Naci Yazgan Üniversitelerinin tam kapasite öğretime devam etmesi ile bu sayılar artacak, Kayseri daha çok öğrenci şehri olması ile de tanınacaktır. Tablo 3 - TR72 Bölgesi Üniversiteleri Öğrenci Sayıları (7)

Üniversite

2011/2012 Yılı Öğrenci Sayısı

Öğretim Elemanı Başına Düşen Öğrenci Sayısı

Erciyes Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Bozok Üniversitesi Melikşah Üniversitesi Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Abdullah Gül Üniversitesi

37052 33169 8456 1270 100 -

18 23 21 12 5 -

29. Öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı, gelişmiş ülkelerden Almanya’da 12, Norveç’te ise 9’dur. (8) ÖSYM 2011/2012 yılı istatistiklerine göre, Türkiye’de toplamda 118.839 öğretim elemanı ve 4.353.542 üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Öğretim elemanı başına düşen 36 öğrenci sayısı ile gelişmiş ülkelerin bir hayli gerisinde kalmaktadır. Bölgedeki üniversiteler, Türkiye’ye göre görece iyi konuda olmasına rağmen, Avrupa ülkelerine göre geride kalmıştır denilebilir. Ancak yine de göstergelere göre öğretim elemanı sıkıntısı vardır denilemez. Türkiye’de her 7 öğretim elemanından 1’i profesör unvanına sahipken, bu oran Bozok Üniversitesi’nde 36’da 1, Cumhuriyet Üniversitesi’nde 9’da 1, Erciyes Üniversitesi’nde 6’da 1, Melikşah Üniversitesi’nde 17’de 1, Nuh Naci Yazgan Üniversitesi’nde 10’da 1 ve Abdullah Gül Üniversitesi’nde 7’de 1 şeklindedir. Özellikle Bozok Üniversitesi’nde profesör sayısının az olması öğrencileri cezbetme yönünden bir dezavantaj olarak ortaya çıkmaktadır.

TR72 Bölgesi Üniversitelerde Öğretim Elemanları Dağılımı 2500 2000 1500 1000 500 0 BOZOK ÜNİVERSİTESİ

CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ

PROF.

DOÇ.

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

Y.DOÇ.

MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ

ÖĞR.GRV.

OKUTMAN

NUH NACİ ABDULLAH GÜL YAZGAN ÜNİVERSİTESİ ÜNİVERSİTESİ UZMAN ARŞ.GRV.

Şekil 23 - TR72 Bölgesi Üniversiteleri Öğretim Elemanları Ünvan Dağılımı (7) (9)

30. Bölgede bulunan üniversitelerde, öğretim görevlilerinin %31’i Tıp Fakültesinde görev almaktadır. Özellikle Erciyes Üniversitesi, Biyomedikal Mühendisliğinden, Çin Dili ve Edebiyatına, Uçak Gövde Motor bölümünden, Enerji sistemleri mühendisliğine kadar farklı dallarda öğretim hayatına devam etmektedir. Bölgede farklı dallarda birçok bölüm olmasına karşın, üniversite sanayi işbirliği gelişmiştir denilemez. Üniversite-sanayi işbirliği konusuna raporda ayrıca değinilecektir. TR72 Bölgesi Öğretim Elemanlarının Fakülteler Göre Dağılımı 529 1171 462 300 228 275 170 62 67

90

98

104

172

TIP FAKÜLTESİ MESLEK YÜKSEK OKULLARI VE YÜKSEK OKULLAR MÜHENDİSLİK MİMARLIK VE DOĞA BİLİMLERİ REKTÖRLÜKTE GÖREVLİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTELERİ EĞİTİM FAKÜLTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DİĞER

107

Şekil 24 - TR72 Bölgesi Üniversiteleri Öğretim Elemanları Fakülte Dağılımı (7) (9)

Kaynakça 1. TÜİK. TÜİK Veri Tabanı. *Çevrimiçi+ 2012. 2. Milli Savunma Bakanlığı Harita Genel Komutanlığı. İlçe Yüzölçümleri. *Çevrimiçi+ http://www.hgk.msb.gov.tr/urunler/diger/il_ilce_alanlari.pdf. 3. TÜİK. TÜİK Veri Tabanı. *Çevrimiçi+ 2009.

4. T.C. Kalkınma Bakanlığı. Kalkınma Bakanlığı. 2013. 5. OECD. Education at a Glance. 2012. 6. Yükseköğretim Kurulu. Üniversiteler. *Çevrimiçi+ http://www.yok.gov.tr/web/guest/universitelerimiz;jsessionid=7FF8FB367A7DC4992DFF384A61B19 BED. 7. OSYM. 2011-2012 Yılı Yükseköğretim İstatistikleri. 2012. 8. OECD. Education at a Glance, OECD Indicators. 2012. 9. Abdullah Gül Üniversitesi. *Çevrimiçi+ 2013. http://www.agu.edu.tr/.